Vietnam Report: Doanh nghiệp ngành xây dựng lạc quan hơn về triển vọng năm 2024

Nhìn chung, việc trở lại quỹ đạo tăng trưởng chưa thể diễn ra chóng vánh và chưa thể khẳng định thị trường xây dựng sẽ đạt được các kết quả rực rỡ, tuy nhiên, các doanh nghiệp xây dựng kỳ vọng năm 2024 có thể là “viên gạch đầu tiên” xây nền móng cho sự phục hồi và ươm mầm một chu kỳ phát triển mới.

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát các doanh nghiệp xây dựng, tháng 2/2023 và tháng 2/2024

Ở tất cả các phân khúc xây dựng, tỷ lệ doanh nghiệp bày tỏ lạc quan về triển vọng đều cao hơn so với kết quả khảo sát cách đây một năm. Sự phân hóa về tâm lý lạc quan đối với các phân khúc tiếp tục được duy trì trong năm nay với thứ tự lần lượt là: xây dựng hạ tầng, xây dựng công nghiệp, xây dựng năng lượng và tiện ích, xây dựng nhà ở và xây dựng thương mại.

Theo Vietnam Report, việc đẩy mạnh đầu tư công và sự gia tăng nguồn vốn FDI là cơ sở củng cố niềm tin đối với mảng xây dựng hạ tầng và xây dựng công nghiệp. Trong khi đó, mảng xây dựng năng lượng và tiện ích ghi nhận sự gia tăng đáng kể tỷ lệ doanh nghiệp đánh giá triển vọng tích cực hơn so với kết quả khảo sát năm 2023 (+43,6%) nhờ nhu cầu cấp bách trong xây lắp các dự án truyền tải Nam - Bắc với dự án trọng điểm đường dây 500kV mạch 3 và nhu cầu phát triển hạ tầng điện nhằm đáp ứng hệ thống năng lượng tái tạo sau khi có những tín hiệu mới từ chính sách.

Ở chiều ngược lại, dù ghi nhận mức độ lạc quan của doanh nghiệp gia tăng so với khảo sát năm 2023, song xây dựng nhà ở và xây dựng thương mại vẫn được đánh giá cải thiện chậm hơn so với các phân khúc khác với lần lượt 47,4% số doanh nghiệp và 66,7% số doanh nghiệp nhận định rằng, trong năm 2024, 2 phân khúc này chưa có nhiều chuyển biến rõ rệt và chưa thể thoát khỏi bức tranh "u ám" trong năm qua.

Động lực củng cố kỳ vọng phục hồi

Khảo sát của Vietnam Report cũng ghi nhận những động lực được kỳ vọng kích thích thị trường, đặt nền móng cho sự phục hồi của ngành xây dựng trong năm 2024 từ góc nhìn của các doanh nghiệp trong ngành.

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát các doanh nghiệp xây dựng, tháng 2/2024

Về ngoại lực, các chính sách tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ doanh nghiệp của Chính phủ, cùng với đà tăng của nguồn vốn đầu tư (cả vốn đầu tư nhà nước và vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài) đang được kỳ vọng là "rìu phá băng" đẩy nhanh quá trình phục hồi cho doanh nghiệp xây dựng.

Với việc kinh tế đang dần có dấu hiệu phục hồi từ cuối năm 2023 khi tốc độ tăng trưởng GDP có xu hướng tăng dần qua các quý, Quốc hội đã thông qua mục tiêu tăng trưởng GDP của Việt Nam trong năm 2024 là 6,0 - 6,5%. Các doanh nghiệp xây dựng kỳ vọng rằng, giai đoạn tới sẽ đón nhận các yếu tố hỗ trợ tích cực với tình hình kinh tế vĩ mô ổn định, phục hồi, các cân đối lớn được đảm bảo, thị trường bất động sản bước qua thời điểm khó khăn nhất và ghi nhận sự chuyển biến với các điểm nghẽn pháp lý đang dần được tháo gỡ, niềm tin thị trường được vực dậy, tạo điều kiện cho sự phục hồi của các doanh nghiệp xây dựng.

Ngay từ đầu năm, Ngân hàng Nhà nước đã giao hết toàn bộ chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng định hướng 15% cho năm 2024, tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng cung cấp lượng vốn đầy đủ, kịp thời để có thể đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế. Trong khi đó, mặt bằng lãi suất đã hạ nhiệt đáng kể. Các doanh nghiệp xây dựng thường sử dụng đòn bẩy tài chính lớn, do đó, khi lãi suất giảm, gánh nặng chi phí lãi vay cũng nhẹ bớt, từ đó có thể cải thiện biên lợi nhuận tốt.

Theo Vietnam Report, đầu tư công sẽ tiếp tục là trụ cột và động lực phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn hiện tại và cả trong trung và dài hạn. Trong những năm vừa qua, việc đầu tư, phát triển hạ tầng giao thông đã được thúc đẩy không ngừng. Năm 2021 - 2022 là giai đoạn khởi động, chuẩn bị và phê duyệt dự án, năm 2023 triển khai đồng loạt, năm 2024 sẽ tiếp tục là năm cao điểm giải ngân và được xác định là năm tăng tốc thực hiện các công trình giao thông trọng điểm.

Thủ tướng chỉ đạo đẩy nhanh tiến độ phân bổ và giải ngân vốn đầu tư công năm 2024

Tác động của đầu tư công sẽ lan tỏa dần tới các ngành, lĩnh vực, trước tiên thúc đẩy nhóm doanh nghiệp nhà thầu hạ tầng. Vì vậy, dư địa tăng trưởng dành cho nhóm ngành xây dựng hạ tầng giao thông vẫn rất lớn với các hợp đồng thi công dự án lớn trong giai đoạn này.

Bên cạnh đó, thị trường xây dựng trong nước cũng kỳ vọng được hưởng lợi từ làn sóng FDI đang đổ vào Việt Nam. Bất chấp những bất định của kinh tế toàn cầu, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam năm 2023 vẫn giữ vững, đạt hơn 36,6 tỷ USD, tăng 32,1% so với năm trước. Dòng vốn FDI vào Việt Nam tăng mạnh trong năm 2023 đã tạo tiền đề thuận lợi cho triển vọng tích cực hơn nữa vào năm 2024 khi vị thế về địa chính trị, trung tâm sản xuất được củng cố, vị trí, vai trò của Việt Nam trong dòng chảy FDI toàn cầu tiếp tục được nâng lên.

Cơ hội cho DN Việt từ dòng vốn FDI mới

Ngoài ra, các doanh nghiệp xây dựng cũng kỳ vọng sức mạnh nội tại của bản thân đã được tích lũy, xây dựng và củng cố trong thời gian qua sẽ là điểm tựa để doanh nghiệp tạo ra những chuyển biến tích cực trong thời gian tới. Các doanh nghiệp tin tưởng rằng, "năng lực quản lý tài chính hiệu quả, rà soát, cắt giảm và tối ưu hóa chi phí"; "uy tín, thương hiệu đã được xây dựng trên thị trường"; "ứng dụng thành công chuyển đổi số trong quản lý và vận hành"; "sẵn có đội ngũ nhân sự giỏi về chuyên môn, giàu kinh nghiệm, kỷ luật cao" và "hoạt động kinh doanh đa dạng" là cơ sở vững chắc cho đà bứt phá của bản thân.

"Vòng kim cô" của doanh nghiệp xây dựng

Bên cạnh những động lực tăng trưởng, hành trình phục hồi của các doanh nghiệp trong ngành còn tồn đọng không ít trở ngại, trong đó có những khó khăn đã âm ỉ từ lâu, kìm hãm sức bật của doanh nghiệp. Từ góc nhìn của doanh nghiệp xây dựng, top 5 khó khăn lớn nhất trong năm 2024 đã được chỉ ra, được bao quát qua 4 bài toán lớn đặt ra cho các doanh nghiệp: nợ đọng - thiếu vốn, thiếu nguồn việc, cạnh tranh giữa các doanh nghiệp; và chi phí.

Nguồn: Vietnam Report, Khảo sát các doanh nghiệp xây dựng, tháng 2/2024

Nợ đọng không phải là câu chuyện mới đối với lĩnh vực xây dựng. 2 năm trở lại đây, trong bối cảnh thị trường bất động sản nguội lạnh, dòng tiền của chủ đầu tư gặp khó, vấn đề này trở nên gay gắt hơn bao giờ hết. Với đặc thù ngành xây dựng là làm trước rồi mới được thanh toán, chỉ được tạm ứng ban đầu một phần, còn lại là vay ngân hàng, rủi ro nợ xấu từ khách hàng với các doanh nghiệp xây dựng hiện hữu khi việc thanh toán cho nhà thầu không đảm bảo tiến độ, thậm chí không thanh toán đang diễn ra. Trong khi đó, đặc điểm của các doanh nghiệp xây dựng là đến 90% là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Một hợp đồng bị nợ đọng sẽ ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tài chính của doanh nghiệp.

Trên thực tế, hầu hết nhà thầu đã từng hoặc đang tồn tại các khoản nợ khó đòi, phải trích dự phòng nợ xấu và áp lực từ nợ đọng có thể khiến doanh nghiệp xây dựng kiệt sức, mất khả năng phục hồi. Doanh nghiệp xây dựng chia sẻ tình trạng nợ đọng đến từ việc hợp đồng xây dựng đang thiếu chặt chẽ, thiếu cơ sở cho việc thanh quyết toán và giải quyết tranh chấp hợp đồng thi công. Kết quả khảo sát của Vietnam Report chỉ ra, hoàn thiện chế tài xử lý chủ đầu tư chậm thanh toán nợ đọng là kiến nghị hàng đầu của doanh nghiệp xây dựng đối với Chính phủ với 72,2% số doanh nghiệp lựa chọn. Doanh nghiệp xây dựng mong muốn có cơ chế bảo lãnh thanh toán của chủ đầu tư để cân bằng lợi ích, quyền lợi giữa hai bên.

Theo kết quả khảo sát của Vietnam Report, có tới 55,6% số doanh nghiệp xây dựng chia sẻ gặp khó khăn về vốn lưu động. Tín dụng ngân hàng được nới rộng, mặt bằng lãi suất giảm nhưng các doanh nghiệp xây dựng, đặc biệt là các doanh nghiệp xây dựng vừa và nhỏ vẫn khó khăn trong việc vay vốn khi các điều kiện về khả năng tài chính của chính doanh nghiệp không đủ đáp ứng yêu cầu của phía ngân hàng.

Sức cầu yếu và tiến trình cấp phép, phê duyệt dự án còn chậm đã làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu nguồn việc của các doanh nghiệp xây dựng. Chẳng hạn, trong mảng nhà ở thương mại, so sánh từ năm 2020 trở lại đây, số dự án nhà ở thương mại được cấp giấy phép xây dựng sụt giảm mạnh với chỉ 67 dự án trong năm 2023 (trong khi con số này trong các năm 2020, 2021, 2022 lần lượt tương ứng là 743, 239 và 136 dự án). Xét trong quý gần nhất - quý IV/2023, theo kết quả khảo sát của Tổng cục Thống kê, chỉ có 18,9% doanh nghiệp xây dựng hoạt động từ 90 - 100% năng lực và 2,7% doanh nghiệp hoạt động trên 100% năng lực thực tế. Do đó, không ít doanh nghiệp xây dựng bày tỏ lo ngại về tình trạng thiếu nguồn việc có thể tiếp tục diễn ra trong năm nay.

Nguồn: Bộ Xây dựng

Từ thực trạng thiếu việc làm tạo nên mất cân đối cung cầu đã khiến cho thị trường xây dựng trở nên cạnh tranh khốc liệt hơn bao giờ hết. Thậm chí, tình trạng cạnh tranh phá giá đã xảy ra. Không những thế, thị trường xây dựng trong nước kỳ vọng được hưởng lợi từ làn sóng FDI đang đổ về Việt Nam, tuy nhiên, các doanh nghiệp xây dựng cũng sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh đến từ các nhà thầu ngoại khi nhiều chủ đầu tư FDI dành sự ưu tiên cho các nhà thầu đến từ quốc gia của họ.

Theo Vietnam Report, dù giá nguyên vật liệu, vật liệu xây dựng đã hạ nhiệt so với thời kỳ bão giá cách đây một năm song việc biến động giá vẫn là nỗi lo thường trực đối với các doanh nghiệp xây dựng. Kết quả khảo sát của Vietnam Report cho thấy, đa phần doanh nghiệp xây dựng dự đoán giá các nguyên vật liệu sẽ tăng trong năm 2024 dù tỷ lệ tăng không quá "nóng".

Đáng chú ý, đối với nhóm doanh nghiệp xây dựng hạ tầng giao thông, hệ thống đơn giá, định mức thấp hơn rất nhiều so với thực tế được nhấn mạnh là một trong những khó khăn hàng đầu.