Thuế đối ứng Việt Nam - Hoa Kỳ: Thúc doanh nghiệp thích nghi, đổi mới và nâng tầm

Trao đổi với Báo Đấu thầu, Giáo sư Hà Tôn Vinh cho rằng, chính sách thuế này sẽ thúc đẩy nền kinh tế cũng như doanh nghiệp (DN) Việt Nam tăng khả năng thích nghi, đổi mới, nhằm đón bắt cơ hội thu hút dòng vốn đầu tư từ Mỹ, cũng như chuyển hướng sản xuất sang hàng hóa chất lượng cao.

Giáo sư đánh giá thế nào về mức thuế 20% áp dụng cho Việt Nam?

Mục tiêu chính là Mỹ muốn giảm thâm hụt thương mại giữa 2 quốc gia khoảng 30 - 40 tỷ USD trong năm nay hoặc năm tới, từ mức thâm hụt 123 tỷ USD của năm 2024. Việc Việt Nam áp thuế 0% cho hàng Mỹ mở ra khả năng kết giảm thâm hụt thương mại. Cùng với đó, thuế 0% sẽ giúp hàng Mỹ rẻ hơn và dễ tiếp cận hơn cho người tiêu dùng Việt Nam, đặc biệt là các mặt hàng như xe SUV, thiết bị truyền hình, nông sản, chip máy tính, máy bay Boeing, dược phẩm, mỹ phẩm. Người tiêu dùng Việt Nam sẽ có cơ hội tiếp cận hàng Mỹ chất lượng tốt với giá cả cạnh tranh hơn.

Nếu chúng ta hiểu rõ cái gốc tư duy chính sách thuế từ nước Mỹ sẽ không đặt câu hỏi tại sao hàng Việt Nam sang Mỹ lại phải chịu thuế 20% (nếu có xuất xứ Việt Nam) hoặc 40% (nếu xuất xứ từ quốc gia khác), trong khi hàng Mỹ vào Việt Nam không phải chịu thuế.

Mức thuế đối ứng sắp áp dụng thấp hơn nhiều so với mức 46% mà nước Mỹ từng nêu ra tại thời điểm 2/4/2025. Chúng ta nên mừng vì điều này và nên nhận thấy một thực tế là nước Mỹ vẫn muốn tiêu dùng hàng Việt Nam. Họ chỉ dùng chính sách thuế để điều tiết thâm hụt thương mại, tạo nên sự cân bằng trong quan hệ kinh tế giữa 2 quốc gia.

Với mức thuế trên, lợi ích và thách thức cho Việt Nam là gì, thưa Giáo sư?

Mức thuế đối ứng 20% là con số nằm trong khung 20 - 22% mà tôi đã dự đoán trước đó. Tôi cho rằng, đây là mức Việt Nam có thể chấp nhận được và không quá gây khó khăn, dù chắc chắn sẽ có thách thức cho một số ngành.

Về lợi ích, điểm dễ dự báo là khả năng thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam sẽ tăng lên. Cụ thể, việc Việt Nam mở cửa thị trường sẽ làm gia tăng làn sóng đầu tư mạnh mẽ của Mỹ, bởi thực tế những năm gần đây, có nhiều công ty Mỹ muốn rời Trung Quốc do chi phí lao động cao, căng thẳng chính trị và Việt Nam là điểm đến hấp dẫn với hệ thống chính trị ổn định, lực lượng lao động chăm chỉ và có tay nghề. Nước ta đã ký kết 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) với các quốc gia trên toàn cầu cũng là một lợi thế lớn. Việc mở cửa thị trường sẽ giúp Việt Nam có cơ hội trở thành cửa ngõ để hàng Mỹ vào châu Á. Mức thuế mới tạo áp lực để Việt Nam tự chủ hơn, sản xuất hàng hóa có chất lượng, tính sáng tạo và đặc biệt là hàng "made in Vietnam" với tỷ lệ nội địa hóa cao.

Về thách thức, vấn đề "hàng trung chuyển" và gian lận xuất xứ chính là thách thức lớn nhất. Vì thế, để được hưởng mức thuế 20% cho hàng "made in Vietnam", DN trong nước cần bảo đảm tỷ lệ nội địa hóa trên 40% giá trị gia tăng thực sự theo "rule of origin" (quy tắc xuất xứ) và phải có "certificate of origin" (COO) để chứng minh.

Trong môi trường kinh doanh mới, DN trong nước cần gia tăng công đoạn sản xuất tại Việt Nam để đủ tỷ lệ nội địa hóa, hoặc chuyển sang tìm nguyên liệu từ Mỹ hay các nước khác dù giá có thể cao hơn, hoặc thậm chí chuyển ngành, đưa ra thị trường những loại hàng hóa hoàn toàn do người Việt Nam thiết kế, sản xuất. Các công ty gian lận có thể bị truy thu thuế, cấm xuất khẩu sang Mỹ và mất uy tín.

Trong tầm nhìn dài hạn, Giáo sư có khuyến nghị nào cho Việt Nam để vượt qua thách thức thuế, biến thách thức thành cơ hội phát triển?

Tôi tin rằng, chính sách thuế mới tạo áp lực để nền kinh tế cũng như các DN đổi mới, thích nghi, vươn lên mặt bằng phát triển mới từ năng lực nội tại của chính mình.

Để vượt qua thách thức và đón bắt cơ hội, không có cách nào khác ngoài việc DN phải tập trung nâng cao chất lượng hàng hóa, dịch vụ, quản lý chi phí tốt hơn, sáng tạo về mẫu mã để tăng sức cạnh tranh. Thị trường sẽ quyết định sự tồn tại của từng DN. Cùng với thị trường Mỹ, Việt Nam cần tiếp tục đa dạng hóa, tìm kiếm các thị trường khác như BRICS, EU để mở rộng cơ hội, hài hòa lợi ích. Về phía Chính phủ, nên cập nhật các thông báo/dự báo về chính sách thuế, thị trường và sản phẩm tiềm năng để DN được trang bị kiến thức tổng quan trong tìm kiếm thị trường.

Trong ngắn hạn, xuất khẩu sang Mỹ có thể bị ảnh hưởng, nhưng về dài hạn, các DN Việt Nam rất nhạy bén, chắc chắn sẽ điều chỉnh để lấy lại đà phát triển và xuất khẩu mạnh hơn.