 |
| Các trái phiếu chính quyền địa phương có chung đặc điểm kỳ hạn phát hành dài, lãi suất huy động chịu giới hạn trong định mức khung và nguồn trả nợ phụ thuộc vào ngân sách địa phương tại thời điểm đến hạn. Ảnh minh họa: Internet |
Bức tranh gọi vốn bằng trái phiếu chính quyền địa phương
Những năm vừa qua, trong mục tiêu hiện đại hóa hạ tầng, một số địa phương lên kế hoạch phát hành trái phiếu chính quyền để huy động thêm nguồn lực tài chính từ người dân, doanh nghiệp (DN), nhưng mức độ thành công còn mờ nhạt. Năm 2020, TP.HCM huy động thành công 2.000 tỷ đồng trái phiếu chính quyền địa phương thông qua sự bảo lãnh của Công ty Chứng khoán BSC. Từ đó, đến nay, không có thêm đợt phát hành nào được thực hiện. Mới đây, Nghị quyết kế hoạch vay và trả nợ chính quyền địa phương năm 2025 của TP. HCM thông qua tổng mức vay 16.867,7 tỷ đồng, trong đó, vay trong nước từ phát hành trái phiếu chính quyền địa phương 13.650,4 tỷ đồng. Trái phiếu có kỳ hạn 10 năm, 15 năm, 20 năm và 30 năm, bán cho tổ chức và cá nhân (trong nước và nước ngoài) với lãi suất dựa trên khung lãi suất Bộ Tài chính và tình hình thị trường thời điểm phát hành. Trước đó, năm 2024, TP. HCM cũng lên kế hoạch huy động hơn 5.000 tỷ đồng trái phiếu chính quyền địa phương, nhưng chưa thành công.
Tại Khánh Hòa, tháng 12/2023, UBND Tỉnh ban hành Nghị quyết phê duyệt Đề án phát hành trái phiếu chính quyền địa phương năm 2024, loại trái phiếu dài hạn 10 năm, với tổng mức huy động dự kiến 855,6 tỷ đồng. Trái phiếu nhằm tài trợ vốn cho 7 dự án gồm: đường liên vùng huyện Diên Khánh (100 tỷ đồng), tuyến đường ven biển Vạn Lương - Ninh Hòa (285,6 tỷ đồng), cải tuyến tỉnh lộ 1B - sông Tắc (giai đoạn II, 100 tỷ đồng), di dân khu vực Trần Hưng Đạo (100 tỷ đồng), nâng cấp Quốc lộ 26B (120 tỷ đồng), xây dựng Bệnh viện Đa khoa Tỉnh (50 tỷ đồng). Tuy nhiên, kế hoạch sau đó không được thực hiện và một trong các lý do là, để sử dụng ngân sách địa phương, giảm chi phí lãi vay.
Ngoài TP.HCM và Khánh Hòa, TP. Cần Thơ, Hải Phòng, Nghệ An, Huế, Thanh Hóa… từng công bố kế hoạch phát hành trái phiếu chính quyền địa phương để tài trợ các dự án hạ tầng, nhưng thực tế hầu như không được triển khai. Lý do chủ yếu là các địa phương cân nhắc lại câu chuyện ngân sách và tính khả thi của kế hoạch huy động vốn từ DN, người dân.
Các trái phiếu chính quyền địa phương có chung đặc điểm kỳ hạn phát hành dài, lãi suất huy động chịu giới hạn trong định mức khung và nguồn trả nợ phụ thuộc vào ngân sách địa phương tại thời điểm đến hạn. Đây có thể là những yếu tố khiến công cụ đầu tư này kém hấp dẫn so với hàng nghìn lựa chọn đầu tư tài chính khác, trong đó có hàng trăm loại trái phiếu DN có lãi suất hấp dẫn trên thị trường.
Đề xuất xây dựng “trái phiếu dự án”
Tại Hội thảo hiện thực hóa tầm nhìn phát triển Khánh Hòa cuối tuần qua, TS. Nguyễn Xuân Thành khuyến nghị xây dựng “trái phiếu dự án”, được bảo đảm bằng giá trị quyền sử dụng đất (QSDĐ). Loại trái phiếu này có khả năng thu hút DN xây dựng, DN phát triển bất động sản và các tổ chức đầu tư tài chính tham gia.
Theo TS. Nguyễn Xuân Thành, các dự án đầu tư hạ tầng có thể được tài trợ toàn phần hay một phần bằng “trái phiếu dự án” do UBND tỉnh phát hành. Trái phiếu được đảm bảo thêm bằng giá trị QSDĐ từ những quỹ đất công được xác định rõ, thay vì đảm bảo thông thường bằng ngân sách nhà nước. Khi dự án gần hoàn thành, QSDĐ sẽ được bán đấu giá và số tiền thu về sẽ dùng để hoàn trả nợ gốc và lãi của trái phiếu dự án.
Do trái phiếu có tài sản đảm bảo là giá trị QSDĐ, nên không cần đảm bảo bằng ngân sách nhà nước và không phải tính vào nợ công. Kỳ hạn trái phiếu bằng thời gian xây dựng công trình/dự án và khoản hoàn trả cho các trái chủ được lấy từ tiền bán đấu giá cạnh tranh quyền sử dụng đất khi công trình gần hay được hoàn thành, giá trị đất gắn với cơ sở hạ tầng có sự tăng giá.
Khác với trái phiếu chính quyền địa phương, cơ chế huy động bằng “trái phiếu dự án” có nhiều lợi thế do có khả năng tối đa hóa giá trị, gia tăng hiệu quả và tính an toàn tài chính. Quỹ đất công (bảo đảm cho dự án) sẽ được đấu giá công khai, nên phản ánh đúng giá trị thị trường, toàn bộ giá trị thu về được dùng cho việc tạo dựng cơ sở hạ tầng kinh tế và xã hội vì lợi ích chung của người dân, DN và nhà đầu tư.
TS. Nguyễn Xuân Thành cho rằng, việc áp dụng cơ chế trên khắc phục được điểm yếu của hình thức BT - đổi đất lấy hạ tầng mà việc định giá đất không căn cứ theo giá thị trường hay năng lực tài chính không đảm bảo của chủ đầu tư.
Do đặc điểm trái phiếu dự án không được đảm bảo bằng ngân sách nhà nước, nên hình thức huy động vốn này không làm tăng nợ công. Tuy nhiên, rủi ro tín dụng của trái phiếu sẽ cao hơn và lợi suất trái phiếu mà nhà đầu tư yêu cầu sẽ cao hơn, khi trái phiếu dự án chỉ được đảm bảo bằng giá trị QSDĐ.
Sử dụng trái phiếu dự án sẽ tạo động cơ khuyến khích các bên tham gia, đặc biệt là DN tư nhân - nhân tố quan trọng nhất để nâng cao hiệu quả đầu tư. Cụ thể, các DN có năng lực tốt về xây dựng hạ tầng sẽ tham gia đấu thầu xây dựng; DN/nhà đầu tư bất động sản có năng lực tốt về phát triển đất gắn với dự án sẽ đấu thầu mua QSDĐ quanh dự án và tổ chức tài chính sẽ đấu thầu mua trái phiếu dự án khi phát hành trên thị trường tài chính sơ cấp, sau đó giao dịch trên thị trường thứ cấp.
Tuy nhiên, để gọi vốn theo giải pháp trên, các địa phương cần đề xuất nguyên tắc trái phiếu dự án huy động để đầu tư hạ tầng được bảo đảm bằng giá trị QSDĐ chứ không phải bằng ngân sách địa phương. Theo ông Thành, đề xuất như vậy nên được lồng ghép vào một gói chính sách hoặc một cơ chế riêng cho địa phương, phù hợp với mục tiêu phát triển dài hạn.
