 |
| Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Địa chất và khoáng sản có nhiều nội dung tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực khoáng sản. Ảnh: Tiến Tân |
Theo dự kiến, ngày 4/11/2025, Quốc hội sẽ nghe Tờ trình của Chính phủ về Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, với mục tiêu làm mới khung pháp lý, gỡ những khó khăn chính sách trong lĩnh vực này.
Những khó khăn thực tiễn
Hiện Hà Nội đang triển khai nhiều dự án giao thông trọng điểm như Vành đai 4, Vành đai 3,5, cầu Ngọc Hồi, cầu Tứ Liên, cầu Vân Phúc, nút giao Đại lộ Thăng Long, Quốc lộ 21B… và chuẩn bị khởi công các dự án lớn như cầu Trần Hưng Đạo, cầu Thượng Cát, đường nối sân bay Gia Bình, Metro số 2 (Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo) và số 5 (Văn Cao - Hòa Lạc). Trong khi đó, theo UBND TP. Hà Nội, nguồn cung vật liệu trên địa bàn rất khan hiếm. Cát vàng, cát xây phải nhập từ Hòa Bình, Phú Thọ; mỏ đất đắp duy nhất tại Sơn Tây đang ưu tiên cho Dự án Vành đai 4.
Ngày 28/10/2025, Phó Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Nguyễn Trọng Đông đã ký ban hành Quyết định số 5340/QĐ-UBND phê duyệt khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản tại 3 mỏ cát: Cổ Đô, Thanh Chiểu, Liên Mạc (Thượng Cát). Quyết định này được ban hành trên cơ sở quy định tại Nghị quyết số 66.4/2025/NQ-CP về cơ chế, chính sách đặc thù nhằm tháo gỡ khó khăn trong triển khai Luật Địa chất và Khoáng sản, qua đó kịp thời đáp ứng nguyên liệu, vật liệu cho các dự án quan trọng quốc gia, dự án đầu tư công khẩn cấp, công trình, hạng mục công trình thuộc chương trình mục tiêu quốc gia trên địa bàn.
Không chỉ tại Hà Nội, nhiều địa phương khác cũng gặp phải tình trạng tương tự. An Giang đang triển khai đồng loạt các dự án, công trình quan trọng, trong đó có các dự án, công trình phục vụ Hội nghị cấp cao APEC 2027. Việc triển khai các công trình, dự án này đòi hỏi nguồn vật liệu xây dựng lớn. Tuy nhiên, Luật Địa chất và khoáng sản năm 2024 chưa áp dụng cơ chế đặc thù cấp phép khai thác đối với khoáng sản nhóm III như cát lòng sông, hồ, khu vực biển, đá xây dựng - nguồn nguyên, vật liệu chính cho các dự án, công trình. Điều này dẫn đến những khó khăn trong việc khai thác nguồn vật liệu phục vụ cho việc xây dựng các công trình, dự án.
Luật Địa chất và khoáng sản số 54/2024/QH15 được thông qua tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV và có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 (riêng các quy định đối với khoáng sản nhóm IV có hiệu lực từ ngày 15/1/2025). Sau một thời gian thực hiện, nhiều quy định của Luật đã bộc lộ bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh điều chỉnh các đơn vị hành chính, thiết lập chính quyền địa phương 2 cấp (nhiều quy hoạch không còn hiệu lực, nếu tiếp cận tổng thể, bài bản như trong Luật thì khó có thể triển khai trong ngắn hạn).
Theo nhiều ý kiến, khó khăn phát sinh trong việc khai thác khoáng sản là nguyên nhân trực tiếp dẫn tới mất cân đối cung - cầu vật liệu xây dựng, tạo sự khan hiếm trên thị trường. Khung pháp lý mới được chờ đợi sẽ có những nội dung mới, gỡ khó cho nhiều chủ thể, để từ đó giảm các khó khăn trong thực tế.
Gỡ nút thắt tài chính cho doanh nghiệp khoáng sản
Đầu tháng 10/2025, Chính phủ có Tờ trình số 858/TTr-CP gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản. Theo dự kiến, ngày 4/11, Quốc hội sẽ nghe Tờ trình của Chính phủ về Dự án Luật và có ý kiến sửa đổi, hoàn thiện để thông qua ngay tại kỳ họp lần này. Bên cạnh việc gỡ khó thủ tục, việc sửa Luật còn có mục tiêu luật hóa một số quy định về phân quyền, phân cấp, phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay.
Liên quan đến quyền khai thác khoáng sản, tại Hội thảo góp ý hoàn thiện Dự thảo Luật do Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tổ chức mới đây, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết, theo phản ánh của các doanh nghiệp, hiện doanh nghiệp muốn khai thác khoáng sản phải đồng thời thực hiện 2 nghĩa vụ tài chính có ý nghĩa trùng lặp: (1) tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo pháp luật khoáng sản và (2) thuế tài nguyên theo pháp luật thuế. Dù độc lập về mặt pháp lý, đối tượng chịu thu của cả hai đều là phần tài nguyên khoáng sản khai thác. Nói cách khác, doanh nghiệp vừa phải nộp tiền để “mua” quyền khai thác tài sản công, vừa phải nộp thuế khi thực hiện khai thác.
VCCI dẫn chứng, hiện nay, tổng mức thu kết hợp từ thuế tài nguyên (3 - 25%) và tiền cấp quyền (1 - 5%) khiến nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp Việt Nam cao hơn nhiều thông lệ quốc tế. Theo khảo sát, doanh nghiệp ở một số quốc gia khác (như Indonesia, Australia hay Canada) thường chỉ nộp khoảng 5 - 7% doanh thu dưới dạng royalty (thuế tài nguyên). Nghĩa vụ tài chính lớn tạo ra gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp, bào mòn lợi nhuận, khiến doanh nghiệp thiếu nguồn lực đầu tư công nghệ, đặc biệt đối với các mỏ có hàm lượng quặng thấp, điều kiện địa chất phức tạp yêu cầu chi phí đầu tư cao. Do vậy, VCCI đề nghị cân nhắc xem xét hợp nhất hai nghĩa vụ tài chính này thành một nghĩa vụ duy nhất, tương tự khoản royalty (thuế tài nguyên) ở các nước. Phương án hợp nhất sẽ đơn giản hóa chính sách, minh bạch cho doanh nghiệp, gỡ khó cho các chủ thể tham gia khai thác khoáng sản, từ đó gỡ khó nguồn cung vật liệu ra thị trường.
Góp ý cho Dự thảo Luật, ông Nguyễn Tiến Mạnh, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) cho rằng, dự thảo Luật có nhiều nội dung mới, tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực khoáng sản. Tuy nhiên, những nội dung liên quan đến quy định đáp ứng tài chính để thực hiện dự án khoáng sản vẫn là khó khăn với các doanh nghiệp, nhất là với các dự án có tổng mức đầu tư lớn, cần thời gian nhanh. Vì vậy, đề xuất Cơ quan soạn thảo xem xét sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn.
Một vấn đề khác được VCCI phản ánh là tình trạng chủ đầu tư dự án khai thác khoáng sản thực hiện đóng cửa mỏ, trả lại giấy phép đã được cấp. Hiện nay, Luật Địa chất và khoáng sản 2024 chưa có quy định xử lý, nên có những dự án đã chấm dứt từ lâu, nhưng không thể giải quyết vướng mắc về tài chính. Việc sửa đổi, bổ sung Luật Khoáng sản và địa chất lần này được kỳ vọng sẽ gỡ những vướng mắc thực tiễn, xây dựng khung pháp lý phù hợp, khả thi cho các doanh nghiệp khai thác khoáng sản hoạt động, góp sức ổn định cung - cầu thị trường.
