Mỹ, Trung, Hàn rót trăm tỷ USD sản xuất chip, ngành chip Nhật Bản lộ rõ "tử huyệt"

Ngành chip Nhật Bản ngày càng tụt hậu so với các nước như Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc - Ảnh: Nikkei Asia

Chia sẻ với Nikkei Asia, ông Shozo Saito, cựu Tổng giám đốc tập đoàn Toshiba, cho biết từ lâu ông cảm thấy thất vọng về sự đi xuống của ngành công nghiệp bán dẫn của Nhật Bản.

“Các nhà sản xuất chip Nhật Bản ngày càng kém cạnh tranh hơn”, vị CEO 71 tuổi nhận xét.

NGÀNH CHIP NHẬT BẢN TRƯỚC "NGÃ BA ĐƯỜNG"

Khi ông Saito còn điều hành Toshiba, Nhật Bản chiếm hơn 50% thị phần thiết bị bán dẫn toàn cầu, một phần nhờ chip nhớ do Toshiba sản xuất. Theo dữ liệu từ Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn, hiện tại, thị phần trên thị trường này của Nhật bản chỉ còn khoảng 10%.

Giới phân tích nhận định ngành bán dẫn Nhật Bản đang đứng giữa “ngã ba đường” khi mà các cường quốc về công nghệ khác như Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc đang đầu tư mạnh cho lĩnh vực này.

\Hiện tại, chính phủ Trung Quốc và Hàn Quốc đặt mục tiêu phát triển mạnh ngành sản xuất chip nội địa, trong khi Mỹ và nhiều nước châu Âu cũng đang nỗ lực thúc đẩy ngành này trong bối cảnh thế giới đang trải qua cuộc khủng hoảng thiếu chip trầm trọng.

Theo Nikkei Asia, sự bùng nổ đầu tư vào ngành bán dẫn của các nước đang khiến thị phần của Nhật Bản ngày càng thu hẹp. Nhiều chuyên gia lo ngại rằng một khi các quốc gia khác phát triển được chuỗi cung ứng bán dẫn riêng, những ngành công nghiệp liên quan mà Nhật vẫn duy trì được cạnh tranh hiện nay - như thiết bị và vật liệu sản xuất chip - cũng sẽ chuyển hướng tới những nước đó, “bóp nghẹt” triển vọng của Nhật trong lĩnh vực này.

Ông Takeshi Hattori, một cố vấn về thiết bị bán dẫn và cũng là một cựu kỹ sư của Sony, cho r ằngchính phủ Nhật cần đứng ra để thay đổi điều này.

“Tại Mỹ và Hàn Quốc, tổng thống đều giữ vai trò chỉ đạo trong việc thúc đẩy ngành công nghiệp bán dẫn. Còn chính phủ Nhật thì sao”, ông Hattori đặt câu hỏi.

Trên thực tế, chính phủ của Thủ tướng Nhật Yoshihide Suga đã đưa ra cam kết hành động để thúc đẩy ngành này. Tuy nhiên, kể cả trước khi ông Suga tuyên bố từ chức, nhiều người đã tỏ ra hoài nghi về chiến lược mà chính phủ đề ra và liệu chính phủ có đủ động lực chính trị để làm theo hay không.

Theo ông Saito, cách tiếp cận với lĩnh vực này của chính phủ Nhật gần đây mới thay đổi. Ông cho biết, trước đây, Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật bản (METI) có xu hướng xem “chip bán dẫn là thứ gì đó có thể mua từ Đài Loan (nơi có hãng sản xuất chip lớn nhất thế giới - TSMC)”.

Hiện tại, để bảo vệ và củng cố thế mạnh về vật liệu thô, đóng gói và thiết bị sản xuất chip, chính phủ Nhật muốn đẩy mạnh sản xuất chip trong nước. Đây là một trong những lý do METI đang chủ trì các cuộc đàm phán với TSMC để hãng này mở nhà máy tại Nhật.

Trong chiến lược tăng trưởng quốc gia công bố hồi tháng 6, chính phủ Nhật Bản cam kết hỗ trợ sự phát triển của hoạt động thiết kế và sản xuất chip của các công ty trong nước. Những chi tiết cụ thể, bao gồm ngân sách hỗ trợ, sẽ được đưa vào các cuộc thảo luận về ngân sách tài khóa 2022 dự kiến bắt đầu vào cuối tháng này.

DOANH NGHIỆP LỚN LẦN LƯỢT THU HẸP QUY MÔ HOẶC RÚT KHỎI THỊ TRƯỜNG

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, Nhật Bản vẫn còn các vấn đề khác cần giải quyết như tìm kiếm những doanh nghiệp hàng đầu có thể dẫn dắt sự thay đổi.

"Chính phủ Nhật đang dành sự quan tâm lớn cho chiến lược về thiết bị bán dẫn”, Masayoshi Arai, Giám đốc điều hành văn phòng chính sách thương mại và thông tin của METI, nơi chịu trách nhiệm giám sát ngành công nghiệp bán dẫn, cho biết. “Tuy nhiên, suy cho cùng, việc này tùy thuộc vào các doanh nghiệp. Chính phủ không thể tự mình sản xuất chip”.

Theo ông Arai, với các nhà đầu tư tại Nhật, định hướng tương lai chưa có gì rõ ràng.

“Nhiều nhà đầu tư cho rằng sản xuất chip là không cần thiết. Thị trường chứng khoán Nhật thường hưởng ứng tích cực khi một công ty rút khỏi mảng bán dẫn”, ông Arai cho biết.

Theo hãng nghiên cứu thị trường IC Insight, Nhật Bản là quốc gia/khu vực chứng kiến số lượng nhà máy chip đóng cửa lớn nhất thế giới trong giai đoạn từ năm 2009-2019, theo sau là Bắc Mỹ.

Sự suy giảm của ngành công nghiệp chip Nhật Bản đi liền với sự đi xuống của ngành điện tử khi để mất thị phần các mặt hàng như máy tính các nhân, TV, di động thông minh (smartphone)… vào tay các đối thủ như Hàn Quốc, Trung Quốc. Với các doanh nghiệp sử dụng chip Nhật, ngành công nghiệp bán dẫn nội địa đang bắt đầu mất phương hướng.

Năm 2018, Toshiba đã bán hơn 50% cổ phần mảng chip nhớ cho tập đòan Bain Capital của Mỹ để triển khai tái cấu trúc. Hiện tại, công ty này vẫn nắm giữ 40% cổ phần mảng chip nhớ với tên gọi Kioxia. Công ty phần cứng Western Digital của Mỹ - một đối tác sản xuất của Kioxia, đã đề xuất thâu tóm số cổ phần còn lại này của Toshiba. Tuy nhiên, thương vụ nhạy cảm về chính trị này có thể cần được chính phủ Nhật phê duyệt.

Năm ngoái, Toshiba cũng tuyên bố đang rút khỏi lĩnh vực sản xuất vi mạch số hệ thống, sa thải 770 nhân viên. Động thái này được đưa ra sau khi xuất hiện thông tin cho rằng Toshiba đang cân nhắc bán 2 nhà máy chip cho công ty Đài Loan UMC.

Trong khi đó, Sony, dù vẫn là dẫn đầu về sản xuất cảm biến hình ảnh, đã bán hết các mảng sản xuất bán dẫn khác của mình từ năm 2007. Còn Fujitsu đã bán nhà máy chip lớn nhất của mình tại tỉnh Mie cho UMC. Năm ngoái, Panasonic cũng rút khỏi mảng sản xuất chip với việc bán 3 nhà máy tại tỉnh Toyama và tỉnh Niigata cho công ty Đài Loan Nuvoton Technology.

Trong năm nay, Renesas Electronics, nhà sản xuất bộ vi xử lý lớn nhất Nhật Bản, thông báo đóng cửa thêm hai nhà máy. Theo đó, số lượng nhà máy chip của công ty này giảm xuống chỉ còn 7. Thời hoàng kim, Renesas Electronics có tới 22 nhà máy.

Theo các chuyên gia, các nhà sản xuất Nhật Bản đang không tận dụng hết tiềm năng.

"Ngành bán dẫn của Nhật vẫn có nhiều lợi thế như chip ôtô và chip chuyên biệt về quản trị năng lượng - có thể hữu ích khi thế giới chuyển đổi sang xe điện và nền kinh tế carbon thấp", Giáo sư quản trị công nghệ Hideki Wakabayashi của Đại học Công nghệ Tokyo, nhận định.

Theo ông Wakabayashi, chip là linh kiện đặc biệt quan trọng trong ôtô và sẽ ngày càng quan trọng hơn trong tương lai.

“Chip đồ họa và cảm biến hình ảnh hiện chỉ được sử dụng trong smartphone và máy tính, nhưng trong tương lai có thể được đưa vào ôtô khi được phát triển thành phương tiện kết nối và có tính năng tự lái”, ông Wakabayashi nhận định. “Đây là thị trường mà Nhật Bản phải nắm lấy. Không có chip, Nhật Bản không thể sản xuất ôtô”.

CẦN 50 TỶ USD ĐỂ GIỮ THỊ PHẦN

Hiện 60-70% chip sử dụng trong ôtô và công nghiệp của Renesas Electronics được sản xuất tại Nhật, phần còn lại được sản xuất thông qua các nhà thầu phụ như TSMC.

Hiện nay, chip ôtô chỉ yêu cầu công nghệ xử lý từ 20 đến 40nm, nhưng trong tương lai có thể cần tới những con chip 10nm. Con chip nhỏ cỡ này vượt quá khả năng sản xuất của Renesas, bởi hiện tại, công ty này thuê ngoài hoàn toàn với những loại chip nhỏ hơn 40nm.

"Những quốc gia như Nhật trước hết cần phải làm rõ mục tiêu của mình: Họ muốn phát triển công nghệ chip tiên tiến, hay chỉ cần đảm bảo đủ năng lực sản xuất các loại chip thế hệ trước để phục vụ sử dụng trong công nghiệp, ôtô, đồ gia dụng...?” Jean-Philippe Biragnet, đối tác tại hãng tư vấn toàn cầu Bain & Co., nhận xét. "Việc phát triển công nghệ chip tiên tiến đòi hỏi nhiều công sức và tiền của, và chỉ những công ty công nghệ cao như TSMC, Samsung và Intel mới có khả năng thực hiện”.

Theo ông Wakabayashi, Nhật Bản sẽ phải đầu tư tới 50 tỷ USD trong vài năm tới để duy trì 10% thị phần bán dẫn hiện tại. Còn theo ông Saito, trong ngành công nghiệp bán dẫn, tốc độ là tất cả.

“Tôi lo lắng về tốc độ thay đổi ở Nhật. Chính phủ cần phải vượt trội hơn các quốc gia khác về cả hình thức và quy mô hỗ trợ cho ngành này”, ông Saito nhận định.

Tại Mỹ, Trung Quốc và Hàn Quốc, các hãng sản xuất chip liên tục công bố đầu tư "khủng" để tăng sản lượng, đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn trên toàn cầu.

Tập đoàn công nghệ Intel của Mỹ hôm 8/9 cho biết dự kiến xây hai nhà máy chip tại châu Âu và có thể mở rộng thêm lên tới 8 nhà máy với tổng vốn đầu tư lên tới 95 tỷ USD trong vòng một thập kỷ. Hãng điện tử Samsung Electronics của Hàn Quốc tháng trước công bố tăng đầu tư 30% kế hoạch tư lên hơn 205 tỷ USD trong vòng 3 năm, một phần để theo đuổi vị trí dẫn đầu trong lĩnh vực sản xuất chip. Trong khi đó, công ty TSMC của Đài Loan cũng tuyên bố đầu tư 100 tỷ USD trong 3 năm để nâng cao năng lực sản xuất.