 |
| Doanh nghiệp Việt sẽ phải đáp ứng những yêu cầu rất chi tiết về nguồn gốc nguyên liệu, điều kiện lao động và xử lý môi trường từ đối tác châu Âu. Ảnh: Nhã Chi |
Làn sóng pháp lý thương mại mới
Theo Luật Nghĩa vụ thẩm định chuỗi cung ứng của DN, các quy định “thẩm định chuỗi cung ứng” chỉ áp dụng cho các DN lớn hoạt động trên lãnh thổ EU/Đức (có tiêu chí cụ thể về doanh thu, số lượng lao động) trong nhận diện, ngăn chặn, hạn chế tác động và chịu trách nhiệm về các rủi ro, ảnh hưởng bất lợi thực tế hoặc tiềm tàng về quyền con người (như lao động trẻ em, lao động cưỡng bức, phân biệt đối xử trong tuyển dụng/tiền lương, ngăn cản tự do thương lượng tập thể…), môi trường (hóa chất độc hại, điều kiện và môi trường sống không bảo đảm… Tuy nhiên, theo TS. Nguyễn Thị Thu Trang - Trưởng nhóm Nghiên cứu thuộc Trung tâm WTO và Hội nhập (Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI), trong quá trình thực thi, các chủ thể khác tham gia chuỗi cung ứng hoặc có quan hệ kinh doanh trực tiếp hay gián tiếp với DN đó thì đều chịu ảnh hưởng và có trách nhiệm liên quan đến việc thẩm định này như: nhà cung ứng nguyên liệu, linh kiện, phụ tùng đầu vào, nhà sản xuất chế biến, nhà vận chuyển…
Trong khi đó, thực tế, đa số nhà cung cấp Việt Nam tham gia các chuỗi cung ứng của đối tác EU/Đức với tính chất là nhà cung cấp thượng nguồn, chủ thể cung cấp nguyên phụ liệu đầu vào, thực hiện công đoạn sản xuất/chế biến và/hoặc cung cấp dịch vụ vận tải, hậu cần, logistics… Chỉ có một tỷ lệ nhỏ nhà cung cấp tham gia ở vị trí hạ nguồn sẽ chịu ảnh hưởng ít hơn, bao gồm các chủ thể ở Việt Nam cung cấp dịch vụ để đưa hàng hóa/dịch vụ của đối tác EU/Đức đến người mua ở Việt Nam như DN nhập khẩu, vận tải, hậu cần, logistics, phân phối….
Theo VCCI, để thích ứng và duy trì năng lực cạnh tranh khi các quy định này bắt đầu có hiệu lực, DN Việt Nam cần chủ động chuẩn bị. Tuy nhiên, qua khảo sát, hiện có tới 59,3% DN liên quan tới hoạt động xuất khẩu sang EU chưa từng nghe nói tới các quy định về “thẩm định chuỗi cung ứng”; 36,6% DN khác đã từng nghe nói nhưng chưa biết cụ thể về các quy định này. Chỉ có rất ít trường hợp hiểu một cách chính xác và rõ ràng các yêu cầu.
“Việc thiếu chủ động tuân thủ có thể khiến các nhà cung cấp Việt Nam gặp rủi ro, bị loại khỏi chuỗi cung ứng. Việc nhà cung cấp từ chối hoặc có vi phạm trong quá trình thực hiện các trách nhiệm này có thể không ảnh hưởng trực tiếp tới việc xuất khẩu hàng hóa/dịch vụ liên quan sang thị trường EU/Đức, nhưng có nguy cơ đáng kể hơn trong lâu dài, khi đối tác lớn từ chối giao dịch hoặc không chấp thuận mở rộng đơn hàng đang có hoặc giao thêm đơn hàng mới…”, bà Trang cảnh báo.
Đặc biệt, theo bà Trang, các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như dệt may, da giày chiếm trung bình 20,8% tổng kim ngạch xuất khẩu sang EU giai đoạn 2015 - 2024) là nhóm bị giám sát chặt chẽ, bởi có số lượng chủ thể tham gia lớn, sử dụng nhiều lao động phổ thông, điều kiện làm việc dễ ô nhiễm, một số khâu sử dụng hóa chất độc hại hoặc có ảnh hưởng đáng kể đến môi trường.
Bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam cho biết, thị trường Hoa Kỳ gặp khó khăn do chính sách tăng thuế đối ứng, nên các đối tác cạnh tranh quốc tế đều có xu hướng chuyển sang thị trường khác. “Việc tiếp cận các thị trường lớn như EU, Australia cũng không hề dễ dàng, thậm chí còn cạnh tranh gay gắt hơn. Một trong những trở ngại lớn nhất của DN nhỏ và vừa hiện nay là thiếu đội ngũ tư vấn hội nhập chuyên sâu, trong khi đơn hàng xuất khẩu không thể chờ. Nếu không chuẩn bị kỹ, DN rất dễ bị loại ngay từ vòng đàm phán”, bà Xuân nhận định.
Thích ứng với luật chơi mới
Tại Hội thảo Xuất khẩu Việt Nam trước yêu cầu về thẩm định chuỗi cung ứng của thị trường châu Âu do VCCI phối hợp với Viện FNF Việt Nam tổ chức, các chuyên gia khuyến nghị DN Việt Nam cần chủ động tìm hiểu, chuẩn bị về nhận thức và nguồn lực cho việc phối hợp triển khai các biện pháp thẩm định của đối tác khi cần thiết. Các hiệp hội, tổ chức liên quan cần tăng cường hỗ trợ về thông tin và đào tạo năng lực cho DN hội viên về vấn đề này. Các cơ quan liên quan cần nhận diện và cảnh báo DN về các rủi ro vi phạm quyền lao động, môi trường…
Theo bà Phan Thị Thanh Xuân, thay vì khách hàng yêu cầu gì thì mình làm cái đó, DN nên chủ động chuẩn bị chứng chỉ, chứng nhận về tiêu chuẩn môi trường, lao động của các thị trường để sẵn sàng đón bắt các đơn hàng.
Ông Hoàng Mạnh Cầm, Chánh Văn phòng Tập đoàn Dệt May Việt Nam (Vinatex) đề xuất, Nhà nước cần nâng chuẩn kỹ thuật quốc gia theo thông lệ quốc tế, tạo thành một bộ tiêu chuẩn trọng yếu chung liên ngành về lao động, phòng cháy chữa cháy… “Nếu Việt Nam có bộ tiêu chuẩn 100 chỉ số, DN chỉ cần lựa chọn những chỉ số phù hợp để đáp ứng với từng thị trường, thay vì phải làm lại từ đầu, từ đó giảm được gánh nặng chi phí tuân thủ và áp lực chứng nhận. Điều này không chỉ giúp DN Việt Nam tuân thủ tốt hơn, mà còn góp phần đưa chuẩn mực sản xuất Việt Nam tiệm cận tiêu chuẩn toàn cầu, nâng cao hình ảnh quốc gia trong thương mại bền vững”, ông Cầm nói.
Chia sẻ với các DN, ông Cầm cho biết, các đối tác châu Âu hiện yêu cầu hồ sơ rất chi tiết về nguồn gốc nguyên liệu, điều kiện lao động và xử lý môi trường. Ban đầu, DN có thể gặp khó vì phải đầu tư hệ thống quản lý chất lượng và chứng nhận tiêu chuẩn. Nhưng khi đáp ứng tốt, DN sẽ được đánh giá cao, ký được nhiều hợp đồng dài hạn hơn. Chi phí tuân thủ ban đầu có thể lớn, nhưng đó là khoản đầu tư cho sự phát triển bền vững. Nếu coi đây là gánh nặng, DN sẽ chùn bước. Nhưng nếu coi là cơ hội để nâng cấp quản trị, chúng ta sẽ vững vàng hơn trước những biến động toàn cầu.
