Doanh nghiệp có vai trò hết sức quan trọng trong hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng xanh

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Thị Bích Ngọc

Kết quả nghiên cứu bước đầu cho thấy, Việt Nam đang đi đúng hướng, nhưng toàn bộ nền kinh tế cần có nỗ lực vượt bậc để đạt được các mục tiêu đã định. Cộng đồng doanh nghiệp cần phát huy vai trò tiên phong, sức mạnh lan tỏa và thực thi trách nhiệm xã hội nhằm góp sức vào công cuộc hiện thực hóa các mục tiêu TTX Việt Nam.

Chiến lược quốc gia về TTX giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050 và Kế hoạch hành động quốc gia về TTX giai đoạn 2021 - 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành. Xin Thứ trưởng chia sẻ một số nhận định về ý nghĩa và mục tiêu trong nỗ lực đưa TTX vào nền kinh tế?

Trước hết, phải khẳng định, mặc dù là nền kinh tế đang phát triển, nguồn lực hữu hạn, nhưng Việt Nam là một trong các nước hưởng ứng và đi đầu trong định hướng phát triển bền vững. TTX đã được triển khai ở Việt Nam từ năm 2012, thông qua Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2012 - 2020. Trong hơn 10 năm qua, TTX ở Việt Nam đã thu được những thành tựu nổi bật, thể hiện ở những mặt như xây dựng thể chế, nâng cao nhận thức, triển khai thực hiện, thúc đẩy huy động nguồn lực nhà nước và tư nhân.

TTX hướng tới sự thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội. Ba định hướng chiến lược này không chỉ là lựa chọn tất yếu mà còn là cơ hội để Việt Nam trở thành quốc gia tiên phong trong khu vực, bắt kịp xu thế phát triển của thế giới, hướng tới mục tiêu hiện thực hóa cam kết lịch sử mang tính bước ngoặt của Việt Nam đưa phát thải ròng về “0” vào năm 2050.

Chính vì vậy, ngay trước thềm Hội nghị COP 26, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050. Nhằm cụ thể hóa Chiến lược, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030 vào ngày 22/7/2022. Việc triển khai Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh nhằm hướng tới 4 mục tiêu quan trọng: Giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP; Xanh hóa các ngành kinh tế; Xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững; Xanh hóa quá trình chuyển đổi trên nguyên tắc bình đẳng, bao trùm, nâng cao năng lực chống chịu.

Việt Nam đã xác định rõ TTX là giải pháp quan trọng để thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng chống chịu trước các cú sốc từ bên ngoài, đóng góp trực tiếp vào giảm phát thải khí nhà kính để hướng tới nền kinh tế trung hòa carbon trong dài hạn. TTX phải lấy con người làm trung tâm, phải dựa vào thể chế và quản trị hiện đại, khoa học và công nghệ tiên tiến, nguồn nhân lực chất lượng cao, phải định hướng đầu tư vào công nghệ tiên tiến, chuyển đổi số, kết cấu hạ tầng thông minh và bền vững; tạo động lực để đầu tư tư nhân đóng vai trò ngày càng quan trọng trong nền kinh tế xanh.

Tăng trưởng xanh: Thời cơ và thách thức

Để hiện thực hóa mục tiêu TTX, các nước đều dự kiến một nguồn lực rất lớn, trong một thời gian lâu dài. Vậy Việt Nam bố trí nguồn lực như thế nào để có thể đạt được các mục tiêu chiến lược nêu trên?

Việt Nam xác định TTX là lựa chọn dài hạn để đảm bảo cân đối, hài hòa mục tiêu giảm tổng lượng phát thải khí nhà kính với sự phát triển và quy mô ngày càng tăng của nền kinh tế. Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, tổng nhu cầu tài chính tăng thêm của Việt Nam để xây dựng khả năng chống chịu và khử carbon, hướng tới phát thải ròng bằng 0 có thể lên tới 368 tỷ USD trong giai đoạn 2022 - 2040, hay xấp xỉ 6,8% GDP mỗi năm. Chi phí của lộ trình khử carbon chủ yếu phát sinh từ ngành năng lượng - gồm chi phí đầu tư vào năng lượng tái tạo và quản lý quá trình chuyển dịch ra khỏi năng lượng than có thể tiêu tốn khoảng 64 tỷ USD từ năm 2022 đến năm 2040.

Với nhu cầu đầu tư nêu trên, việc chuyển đổi xanh đối với các ngành ưu tiên trong Chiến lược TTX như năng lượng, giao thông vận tải, công nghiệp, nông nghiệp… đòi hỏi sự tham gia của mọi nguồn lực trong xã hội, trong đó đầu tư công đóng vai trò vốn mồi, dẫn dắt, khu vực tư nhân đóng vai trò cốt lõi trong quá trình xanh hóa các ngành kinh tế Việt Nam.

Về nguồn đầu tư công, theo kế hoạch trung hạn 2016 - 2020, đầu tư công cho TTX và biến đổi khí hậu chủ yếu tập trung vào 13 tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long với tổng vốn đầu tư khoảng 2,5 tỷ USD, trong đó ngân sách trung ương chiếm 53,7%, ngân sách địa phương chiếm 42,9% và trái phiếu chính phủ chiếm 3,4%. Trong lập kế hoạch và ngân sách đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025 và 2026 - 2030, đầu tư cho TTX và biến đổi khí hậu được định hướng nhằm đảm bảo tính thống nhất và tích hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch, kế hoạch ngành, các nội dung quản lý theo lãnh thổ, luật và các quy định về bảo vệ môi trường, các khía cạnh liên kết vùng, ngành.

Về vốn đầu tư tư nhân, giai đoạn 2012 - 2020, ước tính khoảng 9 tỷ USD vốn FDI đầu tư vào các ngành năng lượng tái tạo và sản xuất trang thiết bị, máy móc cho các dự án TTX. Vào năm 2020, vốn FDI và vốn tư nhân trong nước đã bước đầu xây dựng nền kinh tế xanh tại Việt Nam với mức 6,7 tỷ USD (khoảng 2% GDP của Việt Nam), với tốc độ tăng trưởng lên tới 10 - 13% mỗi năm trong 2 năm gần đây.

Một kênh huy động tài chính cho TTX là thực hiện Thỏa thuận Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (Just Energy Transition Partnership - JETP). Đây là một thỏa thuận giữa các nước phát triển và đang phát triển, trong đó các nước phát triển hỗ trợ các nước đang phát triển chuyển đổi sang sử dụng năng lượng xanh dưới dạng trợ cấp, cho vay lãi suất thấp và các khoản đầu tư tới từ khu vực công và tư nhân. Đối với Việt Nam, Tuyên bố chính trị thiết lập quan hệ đối tác chuyển dịch năng lượng công bằng (Tuyên bố JETP) được ký ngày 14/12/2022 và sẽ có ít nhất 15,5 tỷ USD được tài trợ dưới hình thức chủ yếu là cho vay ưu đãi trong khoảng từ 3 - 5 năm để hỗ trợ cho quá trình chuyển dịch năng lượng công bằng. Một nửa trong số đó được huy động từ tài chính khu vực công với các điều khoản ưu đãi hơn thông thường, một nửa còn lại được huy động và tạo điều kiện từ tài chính tư nhân.

Một số công cụ tài chính khác thúc đẩy TTX được triển khai ngày càng mạnh mẽ, điển hình như tín dụng xanh với dư nợ tín dụng xanh đạt tốc độ tăng trưởng bình quân hơn 25% trong giai đoạn 2017 - 2021. Theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước, dư nợ tín dụng xanh đến tháng 6/2023 chiếm tỷ trọng 4,2% dư nợ tín dụng của nền kinh tế, tập trung vào lĩnh vực năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và nông nghiệp xanh. Bên cạnh đó, thị trường trái phiếu xanh bước đầu triển khai cũng ghi nhận sự tham gia tích cực của các nhà đầu tư nước ngoài và việc tham gia phát hành trái phiếu xanh của các doanh nghiệp Việt Nam tại một số thị trường quốc tế. Năm 2021, trái phiếu doanh nghiệp xanh đầu tiên của Việt Nam đã được phát hành thành công trên thị trường quốc tế với 200 triệu USD, niêm yết trên Sở Giao dịch chứng khoán Singapore. Năm 2022, EVN Finance là tổ chức đầu tiên phát hành trái phiếu xanh tại thị trường Việt Nam theo tiêu chuẩn quốc tế trị giá hơn 75 triệu USD…

Tuy nhiên, Việt Nam cần có những bước đi đột phá, quyết liệt hơn nữa để đạt được mục tiêu TTX đã đề ra, đưa nền kinh tế xanh từ quy mô 6,7 tỷ USD năm 2020 lên đến 300 tỷ USD đóng góp vào tổng GDP quốc gia năm 2050. Trong đó, cần tập trung vào các ngành, lĩnh vực thiết yếu nhất giúp Việt Nam kích hoạt các lợi thế tự nhiên và vươn lên trở thành nước phát triển trên cả ba yếu tố môi trường, kinh tế và xã hội vào năm 2045. Trong quá trình này, vai trò của cộng đồng doanh nghiệp là rất quan trọng và không thể thay thế.

Việt Nam cần có những bước đi đột phá, quyết liệt hơn nữa để đưa nền kinh tế xanh từ quy mô 6,7 tỷ USD năm 2020 lên 300 tỷ USD đóng góp vào GDP quốc gia năm 2050. Ảnh: Anh Tuấn

Thưa Thứ trưởng, trong lộ trình thực hiện Kế hoạch TTX, đâu là cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam?

Theo đánh giá gần đây của Ủy ban Châu Âu, quy mô thị trường toàn cầu hiện nay cho các sản phẩm và dịch vụ xanh ước tính đạt trên 5.000 tỷ USD và có tốc độ tăng trưởng cao hơn nhiều so với các thị trường truyền thống. Dự báo đến năm 2030, nền kinh tế xanh sẽ tạo ra khoảng 24 triệu việc làm mới trên toàn cầu. Tại Mỹ, tính đến năm 2020, nền kinh tế xanh tạo việc làm cho khoảng 9,5 triệu lao động, đóng góp trên 7% GDP (tương đương 1.300 tỷ USD/năm); với các nước OECD con số này là 17,5 triệu lao động, tương đương 2.900 tỷ USD/năm. Kinh tế xanh còn tạo cơ hội thu hút mạnh mẽ các nhà đầu tư vào nhiều lĩnh vực mới như năng lượng tái tạo, giao thông thông minh/sạch, nông nghiệp thông minh, đô thị - công trình xanh, tài chính xanh…

Kết quả nghiên cứu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (trong khuôn khổ hợp tác với Tập đoàn tư vấn quốc tế BCG và sự hỗ trợ của Tập đoàn SK) bước đầu cho thấy, đến năm 2050, hai nguồn năng lượng tái tạo trọng điểm gồm điện gió và điện mặt trời có tiềm năng đóng góp 70 - 80 tỷ USD vào GDP và tạo ra khoảng 90 - 105 nghìn việc làm trực tiếp. Ngoài ra, hệ sinh thái hydro sạch có tiềm năng đóng góp 40 - 45 tỷ USD vào GDP, tạo ra khoảng 40 - 50 nghìn việc làm. Hydro sạch còn có tiềm năng vô cùng lớn để trở thành một sản phẩm xuất khẩu đến các nước phát triển trên thế giới. Đây chính là tiềm năng và cơ hội to lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam nắm bắt, bứt phá.

Cơ hội mới từ đường đua xanh

Nhà nước sẽ có những chính sách gì hỗ trợ doanh nghiệp thay đổi chính mình, góp sức tạo nên sự chuyển đổi sang TTX, thưa Thứ trưởng?

Để thúc đẩy và hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp chuyển sang TTX, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã và đang cụ thể hoá một số nhóm vấn đề, giải pháp. Nguyên tắc chỉ đạo xuyên suốt của Chính phủ là đầu tư công sẽ dẫn dắt đầu tư tư nhân. Theo đó, trong thời gian tới, việc phân bổ và sử dụng nguồn lực đầu tư công sẽ có tiêu chí cụ thể về giảm phát thải khí nhà kính trong các chương trình, dự án của các bộ, ngành, địa phương. Việc cân đối nguồn lực đầu tư công sẽ được ưu tiên để thực hiện các dự án TTX trọng điểm trong từng giai đoạn. Đặc biệt, các giải pháp thúc đẩy, tạo động lực cho sự tham gia của khu vực tư nhân trong thực hiện TTX sẽ được tập trung triển khai trong thời gian tới và theo tôi sẽ tập trung vào 5 khía cạnh sau đây:

Thứ nhất, xây dựng chính sách, công cụ về huy động nguồn lực cho TTX. Mục tiêu phải đạt được là hoàn thiện khung khổ pháp lý cho các công cụ tài chính xanh như: trái phiếu xanh, tín dụng xanh, bảo hiểm xanh; phát triển thị trường trao đổi quyền phát thải; hoàn thiện công cụ thuế đối với các hoạt động có phát thải carbon; xây dựng và hoàn thiện các công cụ thuế đối với các hoạt động hướng tới TTX¹; hướng dẫn về đầu tư xanh trong phương thức công tư...

Thứ hai, nâng cao khả năng tiếp cận tài chính xanh nhằm tăng quy mô và tăng tính bao trùm, toàn diện của tài chính xanh. Trong đó, cần đặc biệt chú trọng tới: (i) ban hành cơ chế ưu đãi cho đầu tư xanh, tín dụng xanh nhằm khuyến khích đầu tư vào các dự án xanh, thúc đẩy TTX; (ii) xây dựng các giải pháp tập trung nguồn lực cho tín dụng xanh; (iii) sửa đổi, bổ sung quy định về quản lý, sử dụng ODA và vốn vay ưu đãi nhằm hỗ trợ, tạo điều kiện cho việc tiếp cận nguồn vốn cho TTX.

Thứ ba, xây dựng cơ chế về đầu tư nhằm tạo ra môi trường đầu tư cho phát triển xanh và bền vững, cụ thể: (i) rà soát các khung pháp lý hiện hành của Việt Nam về đầu tư cho TTX và các nguồn lực hiện có cho đầu tư vào các dự án, giải pháp sử dụng hiệu quả tài nguyên, phát thải thấp, ứng dụng công nghệ sạch, hiện đại, thân thiện với môi trường; (ii) nghiên cứu, xây dựng cơ chế ưu đãi về đầu tư công nghệ mới theo hướng sử dụng hiệu quả tài nguyên, phát thải thấp, ứng dụng công nghệ sạch, hiện đại, thân thiện với môi trường.

Thứ tư, nâng cao tính minh bạch trong tài chính xanh, tạo lập các bộ chỉ tiêu thống kê, thiết lập cơ sở dữ liệu và tăng cường tính minh bạch cho các nguồn tài chính xanh. Trong đó, tập trung vào: (i) quy định về công bố thông tin của các chủ thể phát hành trái phiếu xanh; (ii) quy định về công bố thông tin của các tổ chức tín dụng về tín dụng xanh, ngân hàng xanh; (iii) hệ thống chỉ tiêu, cơ sở dữ liệu về tín dụng xanh, hoạt động đánh giá rủi ro môi trường và xã hội trong cấp tín dụng của các tổ chức tín dụng.

Thứ năm, thúc đẩy việc triển khai báo cáo bền vững trong cộng đồng doanh nghiệp thông qua việc nâng cấp, thể chế hóa Bộ chỉ số doanh nghiệp bền vững (CSI) và yêu cầu Báo cáo bền vững (BCBV) đối với doanh nghiệp.

Trong các giải pháp hướng đến mục tiêu TTX, tôi cho rằng, rất cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ cập TTX đến mọi người dân, doanh nghiệp, để tạo nên sự hiểu biết chung và cùng chuyển động theo một mục tiêu TTX. Cùng với đó là các giải pháp huy động nguồn lực tài chính và thúc đẩy đầu tư, đặc biệt là đầu tư tư nhân cho TTX. Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ luôn đồng hành, tạo điều kiện hỗ trợ tốt nhất về cơ chế, chính sách để các doanh nghiệp yên tâm tiếp tục đầu tư kinh doanh, vì một mục tiêu cao nhất là đảm bảo hài hòa, hợp lý, hiệu quả giữa yêu cầu phát triển xanh, phát triển bền vững với nhu cầu cấp bách phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội.

¹ Gồm nghiên cứu đề xuất lộ trình, phạm vi áp dụng nguồn thu từ thuế và sửa đổi, bổ sung một số nội dung của thuế bảo vệ môi trường nhằm sử dụng công cụ thuế để điều chỉnh các hoạt động có phát thải carbon (tập trung nhiều trong ngành khai khoáng, năng lượng...)