HSBC: Các nước ASEAN sẽ trở lại giai đoạn củng cố tài khóa vào năm tới

Thu hẹp tài khóa?

‏Sau hai năm tung ra những gói hỗ trợ tài khóa không hề nhỏ, thâm hụt tài khóa của các nước ASEAN được dự báo sẽ ở mức cao trong năm 2022. Nhất là trong bối cảnh nhiều quốc gia trong khu vực vẫn đang tiếp tục các biện pháp hỗ trợ khẩn cấp nhằm giảm tác động của tình trạng lạm phát khi giá năng lượng và thực phẩm lên cao, chẳng hạn như Malaysia và Indonesia. ‏

‏HSBC dự báo, bước sang năm 2023, các nước ASEAN sẽ trở lại giai đoạn củng cố tài khóa nhưng tốc độ triển khai khác nhau ở mỗi quốc gia. Trong đó, Việt Nam, Singapore và Indonesia có nhiều khả năng sẽ dẫn đầu về củng cố tài khóa; trong khi Malaysia, Thái Lan và Philippines được dự báo sẽ duy trì thâm hụt tài khóa lớn, cần nhiều thời gian hơn để củng cố.‏

‏Một ví dụ tiêu biểu, Singapore được đánh giá đang dẫn đầu ASEAN với các kế hoạch củng cố tài khóa tiến bộ. “Mặc dù ngân sách năm tài khóa 2023 phải tới đầu năm 2023 mới công bố và có hiệu lực từ tháng 4/2023, Singapore đã có động thái quay lại giai đoạn tài khóa thận trọng từ năm tài khóa 2022. Cụ thể, sau khi triển khai hỗ trợ mạnh mẽ trong đại dịch, Singapore đã giảm thâm hụt tài khóa từ 51,6 tỷ SGD (10,8% GDP) trong năm tài khóa 2020 xuống 3 tỷ SGD (0,5% GDP) trong năm 2022. Phần lớn sự cải thiện đến từ quyết định ngưng các hỗ trợ liên quan đến đại dịch”, báo cáo của HSBC nêu rõ.

Việt Nam nhiều khả năng sẽ dẫn đầu khu vực ASEAN về phát triển hạ tầng

‏Ở chiều ngược lại, tại Thái Lan, chính phủ nước này dự định tiếp tục theo đuổi chính sách mở rộng tài khóa hiện tại. Ngân sách đệ trình cho năm tài khóa 2023 của Thái Lan cao hơn năm trước 2,7%, tăng phần lớn do những kế hoạch đầu tư vào cơ sở hạ tầng và chi cho những biện pháp nhằm xoa dịu tình hình giá dầu gia tăng. Tuy nhiên, thu ngân sách dự kiến lại chỉ tăng 3,8%, dẫn đến liên tục thâm hụt tài khóa xét tỷ trọng trên GDP.

Cũng theo Báo cáo, bên cạnh trợ giá, hầu hết các nền kinh tế sẽ tiếp tục phân bổ lại các nguồn vốn đầu tư vào phát triển cơ sở hạ tầng - một vấn đề ưu tiên thường trực với các nhà làm chính sách ASEAN và là một trọng tâm sau khi đại dịch làm gián đoạn tiến độ của nhiều dự án lớn. Cụ thể, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam đều dựa vào đầu tư ngân sách để thúc đẩy phục hồi.

Ví dụ, Malaysia đã tăng 30% ngân sách cho đầu tư phát triển trong kế hoạch ngân sách 2023, đồng thời triển khai một kế hoạch tổng thể giai đoạn 2023 - 2030 để giới thiệu mô hình đối tác công tư mới nhằm thúc đẩy các dự án phát triển hạ tầng.

Trong bối cảnh đó, là một quốc gia liên tục đầu tư mạnh cho phát triển hạ tầng - tương đương 6% GDP mỗi năm, Việt Nam nhiều khả năng lại dẫn đầu khu vực về mảng này. Nhằm duy trì tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ và thích ứng với tốc độ đô thị hóa đang gia tăng, nền kinh tế Việt Nam ngày càng cần nâng cấp và mở rộng cơ sở hạ tầng “truyền thống”.

Ảnh minh họa: Internet

Thu ngân sách đối diện nhiều thách thức

Củng cố tài khóa không chỉ đơn giản là giảm chi ngân sách. Vấn đề còn nằm ở hiệu suất thu ngân sách của chính phủ cao thấp ra sao - thông qua các khoản thu từ thuế và các khoản thu khác. Củng cố tài khóa vẫn có thể diễn ra ngay cả khi chính phủ quyết định chi ngân sách nhiều hơn. Nếu một chính phủ có thể thu ngân sách cao hơn mức chi tiêu bị đội so với kế hoạch, thâm hụt tài khóa sẽ thu hẹp và trong trường hợp đó, về cơ bản, chính phủ đó vẫn đang củng cố các nguồn tài khóa.

Nhận định về cơ sở thuế ở các nước ASEAN, HSBC cho rằng, Việt Nam cùng một số quốc gia bao gồm Malaysia, Indonesia, Thái Lan đang gặp một số thách thức về mở rộng nguồn thu thuế.

Tỷ trọng thu thuế trên GDP của Thái Lan và Việt Nam gần đây đã giảm một phần do những biện pháp tạm thời nhằm giúp đỡ người dân ứng phó với tình trạng chi phí sinh hoạt tăng cao. Ví dụ, Thái Lan đã cắt giảm thuế thường niên đối với dịch vụ taxi và xe tuk-tuk, còn thuế tiêu thụ đặc biệt trên một lít dầu diesel, loại nhiên liệu được sử dụng nhiều nhất ở đây, đã giảm 5 THB.

Báo cáo nhấn mạnh: “Trong khi đó, Việt Nam giảm thuế giá trị gia tăng (VAT) từ 10% xuống 8% và đồng thời cắt giảm thuế bảo vệ môi trường đối với một số loại nhiên liệu, tuy nhiên, những điều chỉnh này chỉ bắt đầu áp dụng từ năm 2022. Lưu ý ở đây, tỷ trọng thu ngân sách từ thuế trên GDP của Việt Nam giảm phần nào cũng do việc đánh giá lại quy mô GDP từ năm 2021”.

Còn tại các nước như Indonesia và Malaysia, thu ngân sách từ thuế sụt giảm là một vấn đề đặc biệt đáng lo ngại và đã xuất hiện từ trước đại dịch. Trong năm 2022, cả hai nước này đều đang “bội thu bất ngờ” do giá năng lượng thế giới tăng cao. Tuy nhiên, xu hướng này được nhận định chưa có gì chắc chắn trong năm 2023 khi giá năng lượng thế giới nhiều khả năng trở nên ổn định.‏

‏Ở chiều ngược lại, Singapore một lần nữa lại tỏ ra vượt trội về triển vọng thu ngân sách nhờ triển khai kế hoạch tăng thuế hàng hóa và dịch vụ GST. Theo đó, thuế GST sẽ được triển khai theo hai giai đoạn: tăng 1 điểm phần trăm từ ngày 1/1/2023 lên 8% và tăng thêm 1 điểm phần trăm từ 1/1/2024 lên 9%. ‏ ‏Thuế GST là nguồn thu ngân sách lớn thứ ba của Singapore, chiếm khoảng 15% tổng thu ngân sách.

Ảnh minh họa: Internet

HSBC cho rằng, tính chất VUCA (viết tắt của biến động, khó lường, phức tạp và mơ hồ của môi trường kinh tế vĩ mô ngày nay) luôn là vấn đề được quan tâm nhiều do những đợt tăng lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), căng thẳng địa chính trị, lạm phát tăng và giá dầu cao. Sự không chắc chắn của môi trường kinh tế vĩ mô ngày nay đồng nghĩa với sự không chắc chắn về nguồn thu ngân sách cơ bản của một quốc gia.

Theo HSBC, đó là lý do vì sao phần lớn chính phủ các nước ASEAN đang dự toán tăng trưởng thu ngân sách trong năm 2023 thấp hơn xu hướng trước đây. Tác động đối với mỗi nước một khác và ba nước có tỷ trọng thu ngân sách từ thuế trên GDP cao nhất (Philippines, Việt Nam và Singapore) nhiều khả năng sẽ trụ vững. HSBC cho biết, đã chạy thử một bài đánh giá khả năng chống chịu để xem những thay đổi về tăng trưởng, lạm phát và tỷ giá ngoại tệ có thể tác động đến thu ngân sách chính phủ như thế nào.

"Tăng trưởng GDP thực tế thấp đi sẽ đồng nghĩa với thu ngân sách từ thuế giảm vì có ít hoạt động kinh tế để đánh thuế, người dân giảm mua hàng và thu nhập ít đi. Nếu không có gì thay đổi, mối tương quan giữa GDP và tăng trưởng thu ngân sách thường rất lớn. Nói một cách đơn giản, chúng tôi giả định rằng sự tương quan gần như đạt mức tương ứng hoàn toàn (một đổi một) - hoạt động kinh tế giảm 1% có thể dẫn đến thu ngân sách giảm 1%", HSBC nhận định.

Liên quan đến vấn đề lạm phát, thu ngân sách có thể biến động theo hai hướng khi nói đến lạm phát. Ví dụ, lạm phát có thể dẫn tới thu ngân sách chính phủ tăng vì giá hàng hóa cao hơn đồng nghĩa với cơ sở thuế lớn hơn với thuế giá trị gia tăng hoặc thuế bán hàng. Tuy nhiên, nếu người dân bắt đầu mua ít hàng hóa đi thì thu ngân sách lại thay đổi theo hướng ngược lại. Vì thế, đánh giá mức độ thu ngân sách bị ảnh hưởng do lạm phát là một việc rất quan trọng.

Báo cáo cho rằng, ở tất cả các nền kinh tế ASEAN, dường như mối quan hệ này cũng đạt mức tương ứng hoàn toàn, trừ hai trường hợp ngoại lệ là Malaysia và Thái Lan. Dưới góc nhìn về tài khóa, điều này có nghĩa là môi trường lạm phát cao về lý thuyết có thể hỗ trợ cho nguồn thu ngân sách cơ bản của chính phủ và bù đắp cho tăng trưởng chậm hơn.

Trong khi đó, HSBC cho biết, quan hệ tương quan như vậy không xảy ra với trường hợp tỷ giá đồng nội tệ với USD. Biểu đồ trên cho thấy thay đổi bình quân trong thu ngân sách hải quan (thuế xuất nhập khẩu) với mỗi 1 điểm phần trăm suy giảm tỷ giá với đồng bạc xanh. Với Philippines và Việt Nam, hai nền kinh tế có thu ngân sách hải quan chiếm tỷ trọng lớn trong thu ngân sách, đồng nội tệ giảm giá có thể tạo ra một nguồn thu ngân sách đáng kể.

Trong khi đó, với Singapore, Indonesia và Malaysia, mối quan hệ thật ra lại không tích cực. Tuy nhiên, đây không nhất thiết là một vấn đề quá quan trọng vì trên thực tế thu ngân sách hải quan chiếm một phần rất nhỏ trong nguồn thu ngân sách cơ bản của các nước này.