 |
| Tuyến cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành dài khoảng 128,8 km với tổng mức đầu tư sơ bộ 25.540 tỷ đồng. Ảnh: Lê Tiên |
Tuy nhiên, sau hơn 1 năm thực thi, tại Dự án thành phần (DATP) 1 thực hiện theo mô hình đầu tư đối tác công tư (PPP) áp dụng hợp đồng BOT đã phát sinh hàng loạt biến động ngoài dự kiến, khiến phương án tài chính không còn khả thi. Hiện nhà đầu tư đang đề xuất chuyển đổi hình thức hợp đồng từ BOT sang BT, mở ra một hướng điều chỉnh mới, nhằm bảo đảm tiến độ và mục tiêu đầu tư của Dự án.
Nhiều biến số bất lợi nảy sinh
Nghị quyết số 138/2024/QH15 của Quốc hội xác định, tuyến cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành dài khoảng 128,8 km, chia thành 5 DATP với tổng mức đầu tư sơ bộ 25.540 tỷ đồng. Trong 5 dự án này, có 4 DATP sử dụng vốn đầu tư công, còn DATP 1 (tổng mức đầu tư dự kiến 19.612 tỷ đồng) do UBND tỉnh Bình Phước trước đây (nay là tỉnh Đồng Nai) tổ chức thực hiện theo mô hình PPP, áp dụng hợp đồng BOT, với kỳ vọng thu hút nguồn lực tư nhân thông qua cơ chế thu phí hoàn vốn. Tháng 9/2024, Chính phủ ban hành Nghị quyết 147/NQ-CP giao trách nhiệm lập Báo cáo nghiên cứu khả thi (FS), thẩm định nhà nước và phê duyệt Dự án trong năm 2024, để đảm bảo khởi công năm 2025 và hoàn thành cơ bản năm 2026. Với hành lang pháp lý được chuẩn hóa, tuyến cao tốc nhanh chóng được Liên danh nhà đầu tư (Vingroup - Techtra) triển khai bước chuẩn bị đầu tư và DATP 1 đã được khởi công ngày 19/8/2025.
Thông tin từ Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành (Doanh nghiệp dự án) cho biết, DATP 1 đã lựa chọn Liên danh Tedi South - Tecco 1 là đơn vị tư vấn thiết kế kỹ thuật và Liên danh Tecco 2 - Đại học Giao thông vận tải làm đơn vị thẩm tra thiết kế kỹ thuật. Các đơn vị tư vấn đã bàn giao hồ sơ thiết kế đợt 1 với chiều dài 40,67 km tuyến chính và 10 cầu trên tuyến (đạt khoảng 30% tiến độ thiết kế toàn tuyến). Hồ sơ thiết kế đang được hoàn thiện để trình Sở Xây dựng tỉnh Đồng Nai thẩm định. Công tác thi công DATP 1 cũng đang được Công ty CP Lizen triển khai tại Km117, thuộc xã Nha Bích (tỉnh Đồng Nai). Theo kế hoạch lựa chọn nhà thầu của Doanh nghiệp dự án, DATP 1 có 22 gói thầu, trong đó gồm 11 gói thầu tư vấn, 1 gói thầu bảo hiểm, 9 gói thầu xây lắp (6 gói xây lắp đường, 3 gói xây lắp cầu), 1 gói thầu thiết bị trạm thu phí, ITS. Đến nay, giá trị đã thực hiện của DATP 1 (bao gồm: chi phí quản lý, chi phí giai đoạn chuẩn bị đầu tư, chi phí bảo lãnh) là hơn 400 tỷ đồng.
Tuy nhiên, Báo cáo nghiên cứu khả thi và mô phỏng dòng tiền cho thấy, phương án BOT đang bộc lộ nhiều rủi ro. Cụ thể, theo Hợp đồng số 222/HĐ.BOT ký ngày 29/6/2025 với UBND tỉnh Bình Phước (cũ), doanh thu thu phí là nguồn hoàn vốn duy nhất của nhà đầu tư. Sau 5 tháng kể từ thời điểm ký kết, nhiều biến số lớn đã xuất hiện. Đáng chú ý nhất là thay đổi quy hoạch liên vùng và điều chỉnh hướng tuyến. Việc sắp xếp lại địa giới hành chính (sáp nhập các tỉnh Bình Phước, Đắc Nông cũ) và điều chỉnh quy hoạch giao thông theo chiến lược liên kết Tây Nguyên - Đông Nam Bộ khiến nhiều tuyến kết nối mới hình thành, làm phân tán lưu lượng dự kiến của cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành. Điều này làm giảm đáng kể doanh thu so với dự báo.
Theo đánh giá của Techcombank (ngân hàng được đề nghị thu xếp vốn cho DATP 1), DATP 1 có khả năng khó thu hồi vốn vay do các yếu tố thay đổi hoàn cảnh cơ bản không thẩm định được. Cụ thể, về hướng tuyến, nút giao và phương án khai thác sau khi sáp nhập, điều chỉnh địa giới giữa Bình Phước và Đắk Nông, tuyến cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành không có sự thay đổi về điểm đầu và điểm cuối địa lý, nhưng có thay đổi về ranh giới hành chính, quy hoạch vùng và thẩm quyền phê duyệt, cũng như các định hướng phát triển kinh tế vùng/khu vực bị điều chỉnh theo. Những thay đổi này có thể dẫn tới lưu lượng xe bị ảnh hưởng.
Mục tiêu ban đầu là xây dựng tuyến cao tốc trọng điểm kết nối vùng Tây Nguyên với vùng Đông Nam Bộ, kết nối các tỉnh Bình Phước, Đắk Nông và các địa phương khác với TP. HCM, nhưng sau khi sáp nhập tỉnh Bình Phước vào tỉnh Đồng Nai, tỉnh Đắk Nông vào tỉnh Lâm Đồng, các tuyến đường có sự thay đổi rất lớn về địa chính, về nhu cầu và sự cần thiết kết nối khi không còn là trục giao thông trung tâm của khu vực. Cũng theo Techcombank, quy hoạch giao thông mới gây quan ngại về lưu lượng, doanh thu và nguồn trả nợ của DATP 1. Quy hoạch giao thông mới theo trục Đông - Tây (hướng biển) sau sáp nhập tỉnh có sự xuất hiện của dự án đường bộ cao tốc Gia Nghĩa - Bảo Lộc - Phan Thiết, dự kiến sẽ tác động đáng kể đến nhu cầu sử dụng đường cao tốc Bắc - Nam phía Tây đoạn Gia Nghĩa - Chơn Thành.
Một biến số khác nảy sinh là giá vật liệu xây dựng, chi phí GPMB và yêu cầu tiêu chuẩn kỹ thuật mới. Theo Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành, so sánh tiến độ GPMB tại Hợp đồng số 222/HĐ.BOT (trong tháng 9/2025, bàn giao 30% diện tích mặt bằng sạch) thì DATP 1 đã bị chậm tiến độ từ 2 - 3 tháng. Về giá vật liệu, mặc dù Nghị quyết 147/NQ-CP cho phép áp dụng cơ chế đặc thù, nhưng mức biến động chi phí vẫn vượt xa giả định ban đầu, làm tăng chi phí khấu hao và nghĩa vụ tài chính khi thực hiện Dự án.
Đề xuất đổi hình thức đầu tư sang BT, thanh toán bằng quỹ đất
Trước bối cảnh trên, cuối tháng 11 vừa qua, Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành có văn bản gửi UBND tỉnh Đồng Nai đề xuất chuyển đổi hình thức đầu tư từ BOT sang BT (xây dựng - chuyển giao). Doanh nghiệp dự án cho rằng, Luật PPP 2020 và các văn bản sửa đổi, bổ sung cho phép điều chỉnh hợp đồng dự án khi xuất hiện yếu tố khách quan làm thay đổi căn bản tính khả thi tài chính; khi có biến động pháp lý, quy hoạch hoặc kinh tế ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng tiền dự án; và khi việc điều chỉnh nhằm bảo đảm mục tiêu dự án. Tiếp đến, Điều 86, Hợp đồng BOT số 222/HĐ.BOT cũng quy định thủ tục, nghĩa vụ, trách nhiệm của các bên khi điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án khi sửa đổi hợp đồng.
Trước đó, Khoản 2, Điều 2 Nghị quyết 138/QH15 có nêu: “DATP 1 được đầu tư theo phương thức đối tác công tư, loại hợp đồng Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao (BOT), được áp dụng cơ chế bảo đảm đầu tư, cơ chế chia sẻ phần giảm doanh thu theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư”. Tuy nhiên, trong đề xuất của mình, Doanh nghiệp dự án nêu, DATP 1 chịu tác động từ thay đổi quy hoạch vùng, điều chỉnh địa giới hành chính, thay đổi trung tâm hành chính cấp tỉnh…, nên việc đề xuất chuyển đổi hình thức từ BOT sang BT là có cơ sở, nhằm bảo đảm khả thi về tài chính, tối ưu tiến độ thi công.
Doanh nghiệp dự án kiến nghị, UBND tỉnh Đồng Nai xem xét khách quan và đánh giá toàn diện tính khả thi về cân đối nguồn lực quỹ đất tại tỉnh Đồng Nai đối ứng với toàn bộ giá trị DATP 1 là 19.965 tỷ đồng, qua đó có thể sử dụng phương án thanh toán bằng quỹ đất khi sử dụng hình thức BT. Việc xác định quỹ đất khả thi sẽ giúp tối ưu hóa phương án tài chính, giảm áp lực ngân sách, đồng thời là cơ sở để DATP 1 không phải thu phí trực tiếp người dân. Doanh nghiệp dự án đồng thời có báo cáo đề xuất hướng xử lý 6.842 tỷ đồng từ ngân sách đã bố trí cho Dự án, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật.
Một số chuyên gia nhận định, sau sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, những biến động mà Doanh nghiệp dự án nêu ra là có cơ sở, có nguy cơ làm mất cân đối tài chính trong hợp đồng BOT. Tuy nhiên, việc chuyển đổi hình thức đầu tư DATP 1 từ BOT sang BT cần được xem xét cẩn trọng, chặt chẽ trong bối cảnh Nghị quyết 138/QH15 đã ghi rõ DATP 1 được đầu tư theo phương thức BOT.
