Tăng tốc cải thiện hiệu quả và vai trò khối DNNN

Đến nay, cả nước có 866 doanh nghiệp có vốn nhà nước do các bộ, ngành, địa phương thực hiện vai trò đại diện chủ sở hữu phần vốn nhà nước. Ảnh: Tiên Giang

Sau khi Quốc hội ban hành Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại DNNN (Luật 68), nhiều ý kiến cho rằng, cần tiếp tục hoàn thiện chính sách, trao quyền và tạo động lực cho khối DNNN phát triển mạnh mẽ hơn.

Bức tranh DNNN

“Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang diễn ra với tốc độ rất nhanh. Là một DNNN trong lĩnh vực công nghệ viễn thông, chúng tôi nhìn việc CMC ra quyết định đầu tư trong vài nốt nhạc mà thèm. Bởi chúng tôi không thể nào thực hiện được điều này vì để đầu tư một dự án công nghệ mới, đặc biệt trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, chúng tôi phải lập kế hoạch, định lượng những năm tới sẽ làm những gì và kế hoạch phải trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. Trong khi đó, với công nghệ, việc chậm khoảng 6 tháng đã bị tụt lại phía sau…”, ông Nguyễn Đình Tuấn, Phó tổng giám đốc Tổng công ty Viễn thông Mobifone chia sẻ tại Diễn đàn DNNN nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt tổ chức tuần qua tại Hà Nội.

Theo ông Tuấn, đây là một hạn chế rất lớn, bởi trong lĩnh vực công nghệ, tốc độ là yếu tố sống còn. Các dự án đầu tư cho công nghệ mới, nhất là AI, 5G thế hệ sau và 6G… đều yêu cầu quyết định gần như tức thời. Với các DN sản xuất hay năng lượng, kế hoạch có thể định lượng được, nhưng với DN công nghệ, nhiều giá trị nằm trong ý tưởng, tầm nhìn của nhà quản lý hay sự sáng tạo của đội ngũ.

Hạn chế Mobifone nêu ra chỉ là một trong số nhiều khó khăn, thách thức mà khối DNNN đang phải đối mặt. Khái lược “bức tranh” khối DNNN hiện nay, bà Nguyễn Thu Thuỷ, Phó cục trưởng Cục Phát triển DNNN thuộc Bộ Tài chính cho biết, sau gần 40 năm Đổi mới, DNNN liên tục được cơ cấu lại, giảm mạnh về số lượng. Theo số liệu tổng hợp từ các bộ, ngành, địa phương, đến nay, cả nước có 866 DN có vốn nhà nước do 49 bộ, ngành, địa phương thực hiện vai trò đại diện chủ sở hữu phần vốn nhà nước. Đến cuối năm 2024, các DN có vốn nhà nước (không tính 04 ngân hàng thương mại nhà nước) đang quản lý tổng tài sản có giá trị trên 4,3 triệu tỷ đồng, tổng vốn chủ sở hữu là trên 1,9 triệu tỷ đồng, đóng góp cho ngân sách nhà nước trên 400 nghìn tỷ đồng/năm. Các DNNN đóng góp khoảng 28% thu ngân sách nhà nước; thu hút khoảng 0,7 triệu lao động, chiếm khoảng 7,3% lao động của toàn bộ khu vực doanh nghiệp. Nhiều DNNN thực hiện vai trò chủ đầu tư những dự án lớn, trọng điểm, tạo nền tảng cho phát triển đất nước.

Tuy nhiên, vai trò của DNNN trong dẫn dắt, tạo động lực cho DN thuộc các thành phần kinh tế phát triển và thúc đẩy liên kết, hình thành chuỗi giá trị gia tăng còn hạn chế. Chỉ một số tập đoàn, tổng công ty lớn hoạt động trong những ngành có ảnh hưởng quyết định đến việc nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế như: công nghệ lõi, công nghệ số, các ngành năng lượng mới, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Vốn, tài sản của DNNN chưa được sử dụng hiệu quả do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho DN đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro. Theo đó, hiệu quả hoạt động chưa tương xứng với tiềm lực nắm giữ. Một số DNNN còn tình trạng thua lỗ kéo dài, mất an toàn tài chính.

Khơi thông điểm nghẽn, nâng cao vai trò của DNNN

Để nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt của DNNN, bà Thuỷ cho rằng, cần những cải cách đột phá, cơ cấu lại khu vực này theo hướng tinh gọn, hiệu quả để DNNN thực sự phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt trong các ngành lĩnh vực then chốt, thiết yếu của nền kinh tế.

Tháng 6/2025, Quốc hội ban hành Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại DNNN (Luật 68) thay thế Luật 69 với nhiều nội dung mới nhằm tăng cường phân cấp, phân quyền với mục tiêu khơi thông nguồn lực cho DNNN, tạo nhiều điều kiện cho DN tự quyết trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh. Về phía Bộ Tài chính, bà Thủy cho biết, Bộ được giao xây dựng Đề án về phát triển kinh tế nhà nước, trong đó DNNN là một thành tố quan trọng. “Dự thảo Đề án đang đưa ra những định hướng về tập trung nguồn lực trong việc phát triển một số DNNN có vai trò mở đường, dẫn dắt trong lĩnh vực then chốt để khối DN cùng với các thành phần kinh tế khác vươn lên mạnh mẽ trong những ngành, lĩnh vực cần thiết…”, bà Thuỷ chia sẻ.

Đánh giá cao sự chuyển động chính sách và định hướng tập trung nguồn lực trong phát triển DNNN, Phó tổng giám đốc Mobifone cho rằng, để DNNN nắm bắt tốt cơ hội kinh doanh, dẫn dắt, lan tỏa phát triển, cần có cơ chế cho phép người đứng đầu được quyền chịu trách nhiệm và được trao đủ thẩm quyền để ra quyết định nhanh chóng và chịu trách nhiệm về quyết định của mình.

Lãnh đạo Mobifone nhận định, Luật 68 đã “cởi trói” rất lớn cho DNNN, nhưng sau khi Luật có hiệu lực (từ 01/8/2025), cần sớm ban hành các văn bản hướng dẫn thực thi để khối DNNN được chủ động nắm bắt các cơ hội kinh doanh đang mở ra. Bên cạnh hoạt động kinh doanh, ông Tuấn cho rằng, DNNN đẩy mạnh thúc đẩy chuyển đổi số kết hợp chuyển đổi xanh để dẫn dắt, lan toả cho các DN khác đẩy mạnh quá trình này.

Liên quan đến cơ chế tiền lương, đãi ngộ và trách nhiệm quản lý DNNN trong bối cảnh mới, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long nêu quan điểm, cần được làm mới một cách căn cơ. Theo ông Long, tiền lương và đãi ngộ của người quản lý DNNN là một “nút thắt”: nếu quá chặt sẽ triệt tiêu động lực, nếu quá lỏng sẽ làm méo mó kỷ luật công - tư. Đây không còn là câu chuyện “bao nhiêu lương là đủ”, mà là cơ chế nào để lương phản ánh đúng giá trị, gắn với kết quả và trách nhiệm, bảo đảm công bằng giữa lợi ích Nhà nước, DN và người lao động.

Ông Long cũng cho rằng, cần tiếp tục tạo lập môi trường kinh doanh lành mạnh, khung khổ pháp lý minh bạch, dễ làm, dễ hiểu, không rủi ro công vụ cho DNNN; cần tiếp tục đổi mới DNNN thường xuyên và khối DN này chỉ nên đầu tư vào những ngành nghề, lĩnh vực mới mang tính dẫn dắt, định hướng cho khu vực tư nhân tham gia; chỉ làm những lĩnh vực khu vực tư nhân không muốn làm hoặc không đủ nguồn lực để làm...