 |
| Môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch, ổn định, giảm hình sự hóa quan hệ kinh tế sẽ tạo động lực thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân sáng tạo, tạo giá trị mới. Minh họa: Hoàng Hiếu |
Tại Phiên đối thoại cấp bộ ngành của Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2025 diễn ra chiều ngày 15/9, ông Nguyễn Hồng Phong, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam (Tổng giám đốc Công ty CP Công Nông nghiệp Tiến Nông) đã chỉ ra tình trạng “pháp luật chạy theo thực tiễn khiến cơ hội đổi mới bị bỏ lỡ và rủi ro quản lý gia tăng”. Không chỉ vậy, doanh nghiệp cũng bày tỏ lo ngại về nguy cơ bị hình sự hóa các quan hệ kinh tế, nhất là các tranh chấp thương mại thuần túy.
Thực tế cho thấy, nhiều vụ án hình sự phát sinh từ tranh chấp hợp đồng, vay vốn, đấu thầu, những lĩnh vực vốn thuộc phạm vi điều chỉnh của luật dân sự và thương mại. Trong khi đó, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV), do thiếu nguồn lực pháp lý nội bộ, thường dễ bị cuốn vào vòng tố tụng hình sự khi xảy ra tranh chấp. Không ít trường hợp, tố giác tội phạm được dùng như công cụ gây áp lực trong thương lượng.
Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, ranh giới giữa vi phạm hành chính với dấu hiệu tội phạm chưa được xác lập chặt chẽ, tạo tâm lý e ngại cho nhiều DN. Các tội danh trong Bộ luật Hình sự hiện hành như Trốn thuế (Điều 200), Lừa dối khách hàng (Điều 198), Quảng cáo gian dối (Điều 197), Sản xuất - buôn bán hàng giả (Điều 192), Buôn lậu (Điều 188)… có thể bị áp dụng trong các vụ việc vốn chỉ có bản chất kinh tế - dân sự. “DN e ngại đầu tư, không dám thử nghiệm mô hình kinh doanh mới; các chủ thể kinh doanh cá nhân trở nên thận trọng quá mức, thậm chí rút lui khỏi thị trường do lo ngại bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong các tình huống pháp lý không rõ ràng”, ông Tuấn cảnh báo.
Để khơi thông dòng chảy kinh tế tư nhân, hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một thể chế kiến tạo phát triển theo Nghị quyết số 68-NQ/TW, các chuyên gia kiến nghị, cần cải cách hệ thống pháp luật theo hướng phân định rạch ròi giữa trách nhiệm hình sự và trách nhiệm dân sự, hành chính. Trong đó, rà soát, sửa đổi các tội danh kinh tế dễ bị áp dụng sai và chỉ nên xử lý hình sự khi chủ thể có hành vi cố ý, gian dối, gây hậu quả nghiêm trọng. Đặc biệt, cần ưu tiên cơ chế hành chính - dân sự trong trường hợp chủ thể có thể khắc phục hậu quả bằng bồi thường, thương lượng hoặc điều chỉnh hành vi.
Bên cạnh đó, cần cải cách Bộ luật Tố tụng hình sự theo hướng bảo vệ DN, mở rộng cơ chế bảo lãnh tài chính, tăng cường hậu kiểm, hạn chế tiền kiểm. Đồng thời, hỗ trợ DN tư nhân nhận diện rủi ro pháp lý ngay từ khi có dấu hiệu tranh chấp hoặc bị tố giác. Cần xây dựng các hướng dẫn nội ngành và thiết lập cơ chế tư vấn pháp lý sớm, xây dựng quỹ hỗ trợ pháp lý cho DN tư nhân, đồng thời phát triển cổng thông tin pháp lý toàn quốc minh bạch, cập nhật.
Từ phía doanh nhân, nhiều ý kiến cho rằng, không hình sự hóa quan hệ kinh tế là nền tảng để tạo dựng môi trường đầu tư kinh doanh minh bạch, ổn định, khuyến khích sáng tạo. Khi rủi ro pháp lý không còn là “bóng mây đen” đè nặng áp lực tâm lý, khu vực tư nhân - chiếm hơn 40% GDP và 85% lực lượng lao động - sẽ mạnh dạn bứt phá đầu tư để đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế.
Doanh nghiệp cần hướng tới văn hóa tuân thủ pháp luật
Bà Đỗ Thị Thanh Hương, Phó Cục trưởng Cục Kiểm tra văn bản và Quản lý xử lý vi phạm hành chính của Bộ Tư pháp
Bộ Tư pháp cùng các bộ, ngành đang tiếp tục nghiên cứu, nhận diện điểm nghẽn để hoàn thiện thể chế, nhất là trong các lĩnh vực trọng yếu như đất đai, đầu tư, chính sách ưu đãi… Báo cáo gần đây của Bộ Tư pháp đã ghi nhận có 2.092 kiến nghị, phản ánh của doanh nghiệp đối với những khó khăn, vướng mắc tại 789 văn bản quy phạm pháp luật, trong đó, 834 kiến nghị, phản ánh được xác định là có cơ sở (chiếm 40%). Những khó khăn, vướng mắc này sẽ được nhận diện, phân loại để đề xuất cơ chế, chính sách phù hợp với từng đối tượng đặc thù.
Để kịp thời tháo gỡ những điểm nghẽn chính sách, dự kiến trong Kỳ họp tháng 10/2025, Quốc hội sẽ xem xét sửa đổi nhiều luật như: Luật Chuyển đổi số; Luật Công nghệ cao (sửa đổi); Luật Quản lý thuế (sửa đổi); Luật Xây dựng (sửa đổi); Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn; Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai…
Tiếp cận thể chế không chỉ có xây dựng pháp luật, mà còn có thi hành pháp luật. Nghị quyết 66-NQ/TW đặt mục tiêu đưa thể chế pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh của Việt Nam bằng cách xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ, minh bạch, khả thi, phù hợp với thực tiễn Việt Nam và chuẩn mực quốc tế, đồng thời tạo đột phá trong tổ chức thi hành pháp luật và đầu tư nguồn lực, công nghệ để khơi thông mọi nguồn lực cho phát triển đất nước. Do đó, bên cạnh đề xuất xây dựng thể chế, thì cần xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật trong doanh nghiệp, đảm bảo tính thượng tôn pháp luật. Doanh nghiệp cần lấy tính thượng tôn pháp luật làm văn hóa kinh doanh cốt lõi. Tuân thủ pháp luật là 1 trong 4 chỉ tiêu xây dựng doanh nghiệp hội nhập quốc tế.
Cần sớm sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự 2015 theo hướng giảm hình sự hóa…
TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng, Trưởng bộ môn Luật Hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM
Tình trạng hình sự hóa quan hệ kinh tế - dân sự đang tạo ra tâm lý e ngại đầu tư, kinh doanh. Thực tế, Bộ luật Hình sự 2015 chưa tính đến những chính sách hỗ trợ kinh tế tư nhân; phạm vi trách nhiệm hình sự pháp nhân chưa phù hợp; nhiều quy định tội phạm còn mơ hồ, định lượng lạc hậu; xử lý án kinh tế, công nghệ cao còn chậm, thiếu triệt để… Do đó, cần sớm sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự 2015 theo hướng giảm hình sự hóa, minh bạch, ổn định, để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp, qua đó tạo môi trường đầu tư - kinh doanh an toàn, thúc đẩy niềm tin và khát vọng phát triển của khu vực tư nhân.
Các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ đặc biệt dễ bị tổn thương bởi các rủi ro pháp lý tiềm ẩn
Bà Lưu Thị Thanh Mẫu, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, Phó Trưởng Ban Tổ chức VPSF 2025, Tổng Giám đốc Phuc Khang Corporation
Các phiên đối thoại địa phương trên toàn quốc trước thềm Diễn đàn VPSF 2025 đã chỉ ra nhiều rào cản như: thể chế và thủ tục hành chính còn rườm rà, thiếu nhất quán giữa các ngành, các cấp, gây khó khăn cho doanh nghiệp; chính sách thiếu ổn định, khó dự báo, với tình trạng chính sách thay đổi nhanh, gây khó thích ứng và rủi ro hồi tố. Các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ đặc biệt dễ bị tổn thương bởi các rủi ro pháp lý tiềm ẩn và tình trạng hình sự hóa các quan hệ kinh tế - thương mại… Ngoài ra, các vấn đề về pháp lý đối với tài sản số, dữ liệu và các sản phẩm trí tuệ chưa được định danh rõ ràng trong Bộ luật Dân sự; chính sách về chuyển đổi xanh, đô thị xanh, công trình xanh còn thiếu tính cụ thể và công cụ đánh giá chuẩn.
