Chờ đón “một chu kỳ khác biệt”

Nhà đầu tư coi trọng triển vọng phát triển trong hệ sinh thái mới khi doanh nghiệp được hỗ trợ về vốn, quản trị và hệ thống. Ảnh: Sabeco

Tư duy đầu tư M&A đổi hướng

Nếu trước đây doanh nghiệp được định giá dựa nhiều vào kết quả quá khứ, thì nay nhà đầu tư coi trọng khả năng mở rộng trong hệ sinh thái mới. Ngày ký hợp đồng chỉ là “mốc 0”. Câu hỏi đặt ra không phải “doanh nghiệp từng làm gì”, mà là “doanh nghiệp có thể làm gì trong 12 - 24 tháng tiếp theo khi được hỗ trợ về vốn, quản trị và hệ thống”?

Ông Michael Dwyer, Trưởng bộ phận Tư vấn Thương vụ, KPMG Việt Nam cho rằng, sự thay đổi này khiến việc thẩm định phức tạp hơn. Họ đào sâu vào dữ liệu vận hành, cấu trúc tổ chức, năng lực nhân sự, mức độ sẵn sàng số hóa và khả năng hòa nhập văn hóa. Chỉ số tài chính vẫn quan trọng, nhưng không còn là trung tâm. Điều nhà đầu tư muốn thấy là “công suất tương lai” của doanh nghiệp sau tích hợp.

Quan điểm đó thể hiện rõ trong thực tiễn. Bà Nguyễn Thị Vân Khanh, Tổng giám đốc Gamuda Land Việt Nam cho biết, Tập đoàn không mua dự án để giữ tài sản. Giá trị được tạo ra khi mô hình phát triển theo chuẩn quốc tế được đưa vào vận hành, từ quy hoạch đến quản trị dự án. M&A mở cánh cửa, nhưng sự kết hợp giữa quỹ đất trong nước và năng lực triển khai mới tạo ra tăng trưởng dài hạn.

Các thương vụ tái cấu trúc cũng minh chứng điều này. Ông Douglas Jackson, Giám đốc điều hành Alvarez & Marsal Việt Nam nhìn nhận, “giải cứu” doanh nghiệp chỉ có ý nghĩa khi thay đổi vận hành. Tài sản thế chấp không tạo giá trị nếu dòng tiền không được khôi phục. Trong các thương vụ distressed (giải cứu), trọng tâm là khả năng triển khai kế hoạch tái cấu trúc ngay năm đầu, không phải mức giá mua ban đầu.

Sự dịch chuyển tư duy khiến số lượng thương vụ ít hơn, nhưng yêu cầu chuẩn bị cao hơn. Một “deal đẹp” là nơi cả hai bên cùng chia sẻ cam kết tương lai. Vì vậy, các cơ chế như earn-out (thanh toán theo kết quả), vendor financing (bên bán hỗ trợ vốn) hay quyền chọn cổ phần xuất hiện nhiều hơn. Giá trị thương vụ không trả hết ngay, mà gắn với tiến độ tích hợp và hiệu quả vận hành.

M&A để tạo năng lực, không chỉ chuyển nhượng vốn

Chu kỳ 2025 - 2030 được dự báo sẽ khác hẳn giai đoạn trước đó. M&A không còn là giải pháp vốn, mà là phương pháp đổi mới mô hình tăng trưởng. Một thương vụ pre-IPO (mua bán - sáp nhập diễn ra trước thời điểm doanh nghiệp IPO) có thể giúp doanh nghiệp chuẩn hóa quản trị, hoàn thiện chuỗi cung ứng, nâng định giá khi niêm yết và mở cửa với mạng lưới nhà đầu tư toàn cầu.

Ông Nguyễn Hoàng Long, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn GELEX xem quá trình này như một bài “kiểm tra sức khỏe” toàn diện. Doanh nghiệp muốn được định giá tốt khi IPO phải chứng minh mô hình vận hành đủ trưởng thành để hấp thụ vốn lớn. M&A đi trước IPO không phải “bù đắp vốn”, mà để chuẩn bị cho trạng thái mới khi bước vào thị trường vốn.

Dòng vốn quốc tế cũng sẽ thay đổi theo hướng kỷ luật hơn. Bà Đặng Nguyệt Minh, Trưởng bộ phận Nghiên cứu Dragon Capital Việt Nam nhận định, nhu cầu huy động vốn qua thị trường chứng khoán Việt Nam đang tăng mạnh. Điều này buộc doanh nghiệp phải minh bạch dữ liệu và chuẩn hóa quản trị ngay từ thời điểm đàm phán M&A, bởi nhà đầu tư coi kết quả 24 tháng sau giao dịch là thước đo thực sự.

Khi doanh nghiệp coi hậu M&A là giai đoạn để tái cấu trúc, nâng chuẩn quản trị và phát triển hệ sinh thái, mục tiêu của thương vụ vượt xa việc chuyển quyền sở hữu. Chu kỳ mới sẽ không được đo bằng số lượng giao dịch, mà bằng tỷ lệ thành công của giai đoạn tích hợp, khi doanh nghiệp có cải thiện năng lực, chuyển đổi công nghệ và tạo ra mô hình cạnh tranh mới hay không.

Hậu M&A không phải phần kết thúc của thương vụ, mà là điểm khởi đầu. Thành công không đo bằng mức giá mua - bán, mà bằng cách doanh nghiệp tạo ra tăng trưởng mới và xây dựng lợi thế cạnh tranh trong tương lai sau ký kết. Khi thị trường bước vào chu kỳ mang tính chiến lược, doanh nghiệp Việt Nam cần chuẩn bị từ sớm với việc minh bạch dữ liệu, làm chủ vận hành và sẵn sàng hòa nhập vào hệ sinh thái lớn hơn.

Một thương vụ M&A chỉ “đáng giá” khi cả hai bên cùng phát triển. Giá là điều kiện ban đầu. Giá trị nằm ở tương lai.