 |
| Chương trình di dời đã triển khai nhiều năm nhưng tiến độ còn chậm do hạn chế nguồn lực, quỹ đất và cơ chế pháp lý. Ảnh: Internet |
Áp lực từ những khu nhà ven kênh
Hiện TP.HCM có khoảng 65.000 hộ dân sinh sống trên và ven các kênh, rạch lớn nhỏ, tập trung tại các quận 4, 7, 8, Bình Thạnh, Gò Vấp, Bình Tân và TP Thủ Đức (cũ). Hầu hết các căn nhà này được dựng tạm bằng gỗ, tôn, fibro xi măng, diện tích chỉ từ 20–30 m², thiếu hệ thống điện, nước và thoát nước đầy đủ. Ngập úng và sạt lở bờ kênh diễn ra thường xuyên, đặc biệt trong mùa mưa, đặt người dân trước nhiều rủi ro về sức khỏe và an toàn.
Theo số liệu của TP.HCM, từ năm 1993 đến 2020, khoảng 44.000 căn nhà ven kênh đã được di dời, nhưng tiến độ giảm dần theo từng giai đoạn: 1993–2000 là 9.266 căn; 2001–2005 là 15.548 căn; 2006–2010 còn 7.542 căn; 2011–2015 chỉ 3.350 căn; 2016–2020 còn 2.479 căn. Trong kế hoạch 2021–2025, mục tiêu di dời 6.500 căn, nhưng đến tháng 7/2025 mới thực hiện được 2.984 căn, dự kiến cuối năm đạt 5.548 căn, tức khoảng 85,35% kế hoạch.
Theo TS. Dư Phước Tân, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS) đánh giá, nguyên nhân chậm tiến độ là do phần lớn căn nhà xây dựng lấn chiếm, không đủ điều kiện nhận bồi thường toàn phần, mức giá bồi thường chưa sát thị trường. Ví dụ đường Bến Vân Đồn (Quận 4 cũ) chỉ 65 triệu đồng/m² trong khi giá thực tế khoảng 100 triệu đồng/m². Bên cạnh đó, quỹ đất tái định cư eo hẹp và nhiều hộ chưa hoàn thiện thủ tục pháp lý cũng làm chậm quá trình giải phóng mặt bằng.
Cơ chế bồi thường và tái định cư vẫn còn khó khăn
Thực tế pháp lý nhà ven kênh rạch khá phức tạp, chia thành ba nhóm: đất hợp pháp ngoài kênh rạch, đất trong kênh rạch đã san lấp và đất trong kênh rạch đã xây dựng nhà trên mặt nước. Chỉ những hộ thuộc nhóm đất hợp pháp mới được bồi thường, còn nhóm lấn chiếm sẽ chỉ được hỗ trợ, không được bố trí tái định cư.
Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM cho biết, những hộ sử dụng đất trước 1/7/2014 sẽ được hỗ trợ 70% giá bồi thường đã trừ nghĩa vụ tài chính. Người dân đủ điều kiện sẽ được tái định cư bằng nền đất, căn hộ hoặc nhà ở xã hội. Trong trường hợp giá trị bồi thường chưa đủ để mua một suất tái định cư tối thiểu, Nhà nước sẽ hỗ trợ thêm hoặc cho phép trả góp tối đa 15 năm. Ngoài ra, các hộ có từ 7 nhân khẩu thường trú trở lên sẽ được xem xét giải quyết thêm 1 suất tái định cư.
Theo thống kê, Quận 8 (cũ) hiện là điểm nóng với khoảng 15.000 căn nhà ven kênh cần cải tạo. Thành phố đã lập kế hoạch 9 dự án tái định cư với tổng số 9.581 căn, kinh phí hơn 8.500 tỷ đồng. Tuy nhiên, quá trình di dời gặp nhiều vướng mắc do phần lớn căn nhà lấn chiếm, diện tích nhỏ và một số hộ chưa hoàn thiện thủ tục pháp lý, khiến việc thuyết phục người dân trở nên phức tạp.
Cần giải pháp đồng bộ và triển khai bền vững
Các chuyên gia cho rằng, để chương trình di dời nhà ven kênh rạch đạt hiệu quả, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trong đó, việc xã hội hóa nguồn lực và khuyến khích doanh nghiệp tham gia xây dựng các khu tái định cư, nhà ở xã hội sẽ giúp dự án có động lực thực hiện. Đồng thời, quỹ đất sau khi giải phóng mặt bằng có thể được đấu giá để tái đầu tư, vừa bổ sung nguồn lực tài chính, vừa đẩy nhanh tiến độ di dời.
Song song, cơ chế đặc thù cho phép sử dụng ngân sách địa phương nhanh chóng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư theo Nghị quyết 98. Mặt khác, việc huy động nguồn vốn quốc tế như ODA, ADB, IDA giúp giảm áp lực ngân sách nội địa, mở rộng khả năng triển khai các dự án trọng điểm.
Đặc biệt, ưu tiên các khu vực mật độ dân cư cao, nguy cơ ngập úng lớn sẽ giúp sử dụng nguồn lực hiệu quả, tránh phân tán đầu tư. Quan trọng không kém, cần lắng nghe cộng đồng, cân nhắc nhu cầu, tập quán và giá trị văn hóa địa phương. Chương trình di dời nhà ven kênh rạch không chỉ là nỗ lực cải thiện điều kiện sống của hàng chục nghìn hộ dân mà còn là bước quan trọng trong chiến lược chỉnh trang và phát triển đô thị bền vững của TP.HCM.
Thành công của chương trình phụ thuộc vào việc cân bằng giữa quyền lợi người dân, quản lý nguồn lực hiệu quả và giữ gìn kết nối cộng đồng cùng ký ức đô thị. Khi những yếu tố và giải pháp này được phối hợp đồng bộ, TP.HCM sẽ tiến gần hơn tới mục tiêu xây dựng đô thị hiện đại, xanh và bền vững, đồng thời giúp hàng ngàn người dân thoát khỏi cảnh sống tạm bợ, ô nhiễm và thiếu thốn đủ thứ.
