 |
Ngày 3/11, Quốc hội đã lắng nghe Bộ trưởng Bộ Tài chính; Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính trình bày Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê. Ngay sau đó, các đại biểu đã tiến hành thảo luận tại Tổ với nhiều ý kiến đồng thuận cao với các nội dung mà Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung đưa ra.
Bình đẳng trong tiếp cận dữ liệu thống kê
Theo đại biểu Trần Hoàng Ngân (đoàn TP.HCM), cần nâng cao chất lượng dữ liệu thống kê. Ví dụ như các chỉ số về giá cả, lạm phát…, cơ quan thống kê nên tiến hành điều tra, lấy mẫu nhiều hơn, lấy ở nhiều thời điểm thay vì định kỳ ngắn hạn. Đại biểu này dẫn chiếu kinh nghiệm quốc tế cho thấy, khi tính chỉ số lạm phát hoặc giá cả, khi điều tra hộ gia đình, họ sẽ dựa vào hóa đơn mua hàng hóa, trả tiền điện, tiền nước, tiền thuê nhà… Chính những hóa đơn này sẽ là cơ sở để đo lường mức sống, chỉ số tiêu dùng của từng gia đình, đảm bảo tính chuẩn xác. Còn tại Việt Nam, ông Ngân cho rằng việc thống kê với hộ gia đình còn hạn chế, mới chủ yếu dừng ở hóa đơn tiền điện, tiền nước, chưa có những khoản chi phí khác. Do đó, vị đại biểu kiến nghị phải tiến tới minh bạch, chuẩn hóa dữ liệu đầu vào để việc đánh giá chuẩn xác hơn.
Đồng thuận với quan điểm trên, đại biểu Nguyễn Thiện Nhân (đoàn TP.HCM) cũng cho rằng cơ quan thống kê có trách nhiệm rất quan trọng, cung cấp hệ thống số liệu khách quan, kịp thời để Chính phủ, Đảng hoạch định chính sách. Trên cơ sở đó, ông kiến nghị hoàn thiện quy định về cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia, phân quyền truy cập cũng như liên thông, chia sẻ dữ liệu mở để tất cả bộ, ngành, thậm chí là doanh nghiệp được phép kết nối, sử dụng dữ liệu trong phạm vi cho phép; tránh tình trạng "mỗi nơi một dữ liệu, một số liệu".
Đại biểu Nguyễn Thiện Nhân đề cập nguyên tắc bình đẳng trong tiếp cận dữ liệu thống kê, cho rằng việc chia sẻ dữ liệu hiện nay chưa được mở rộng sang khu vực doanh nghiệp và các tổ chức nghiên cứu, nhất là trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo.
Ông nhận xét, nguồn dữ liệu hiện vẫn phân tán, “mỗi nơi giữ một phần”, trong khi nền kinh tế đang rất cần sự kết nối và chia sẻ thông tin. Vì vậy, cần mở rộng phạm vi tiếp cận dữ liệu, tạo điều kiện cho các viện nghiên cứu, doanh nghiệp - đặc biệt là doanh nghiệp khởi nghiệp - và các tổ chức khoa học công nghệ được khai thác dữ liệu mở nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, cũng như ứng dụng trong trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số.
Thể chế hóa về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số
Theo đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi (đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long), Luật Thống kê ban hành năm 2015, đã được sửa đổi năm 2021, song trước yêu cầu mới về phân cấp, phân quyền và sắp xếp tổ chức bộ máy hành chính, cần tiếp tục hoàn thiện để đáp ứng nhiệm vụ quản lý. Dự thảo lần này sửa đổi 35/72 điều, trong đó 12 điều chủ yếu cập nhật tên gọi, chức năng của các bộ, ngành và cơ quan thống kê địa phương; đồng thời bổ sung hai điều mới là Điều 42b quy định về chế độ thống kê cấp tỉnh, cấp xã nhằm bảo đảm thu thập thông tin phục vụ quản lý và Điều 51 quy định về Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia nhằm thể chế hóa Nghị quyết 57 của Trung ương về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Các nội dung sửa đổi tuy không nhiều nhưng mang tính cấp thiết, góp phần hoàn thiện hệ thống thống kê nhà nước hiện đại, minh bạch, phù hợp yêu cầu phát triển.
Đại biểu Phạm Thị Hồng Diễm (đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long) nêu quan điểm, ứng dụng công nghệ thông tin đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong hoạt động thống kê. Vì vậy, Luật cần quy định cụ thể và chi tiết hơn về việc áp dụng công nghệ số, các quy trình tự động hóa trong thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu thống kê trực tuyến, bảo đảm tính chính xác, kịp thời và tiết kiệm nguồn lực. Bên cạnh đó, đại biểu này đề xuất cần bổ sung quy định về đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng số cho đội ngũ cán bộ làm công tác thống kê ở tất cả các cấp, đặc biệt là cấp xã. Hiện nay, cơ sở hạ tầng và trình độ chuyên môn về thống kê ở cấp cơ sở còn hạn chế, do đó cần có chính sách hỗ trợ, đào tạo và nâng cao năng lực về công nghệ thông tin, kỹ năng phân tích dữ liệu và sử dụng phần mềm thống kê hiện đại, nhằm đáp ứng yêu cầu của quá trình chuyển đổi số quốc gia.
Về hệ thống chỉ tiêu thống kê, đại biểu tỉnh Vĩnh Long cho rằng đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn thể hiện tầm nhìn và triết lý quản trị trong công tác thống kê. Hệ thống chỉ tiêu cần phản ánh toàn diện, khách quan tình hình kinh tế - xã hội, gắn với mục tiêu phát triển bền vững và lấy con người làm trung tâm. Việc bổ sung, cập nhật chỉ tiêu thống kê cần được thực hiện thường xuyên, linh hoạt, phù hợp với bối cảnh phát triển mới.
Đại biểu cũng chỉ ra rằng, chế độ báo cáo thống kê hiện nay còn bất cập, số lượng báo cáo lớn, nội dung trùng lặp, gây khó khăn cho cơ sở, đặc biệt là cấp xã. Do đó, việc sửa đổi Luật cần có định hướng rõ ràng, triết lý thống nhất theo hướng đơn giản hóa, hiện đại hóa và tăng cường kết nối, liên thông dữ liệu với các hệ thống hành chính khác. Đại biểu nhấn mạnh, trong điều kiện chuyển đổi số hiện nay, hoạt động thống kê phải được thúc đẩy bằng ứng dụng khoa học - công nghệ, lấy chuyển đổi số làm nền tảng để nâng cao hiệu quả, chất lượng và tính minh bạch. Cần xây dựng cơ chế phối hợp chung giữa các cơ quan thống kê với các bộ, ngành, địa phương để tránh trùng lặp, lãng phí nguồn lực, đồng thời bảo đảm tính nhất quán trong thu thập, xử lý và khai thác dữ liệu.
Đại biểu đề nghị trong quá trình hoàn thiện Dự thảo Luật, cần tiếp tục cụ thể hóa và làm rõ hơn hệ thống chỉ tiêu thống kê và chế độ báo cáo thống kê, bảo đảm phù hợp với định hướng phát triển của đất nước. Luật Thống kê (sửa đổi) cần mang tính triết lý, hiện đại và minh bạch, lấy dữ liệu làm trung tâm, phục vụ quản trị công hiệu quả, công bằng, dân chủ và phát triển bền vững của quốc gia.
Quan tâm tới các quy định về tổng điều tra thống kê quốc gia, đại biểu Nguyễn Danh Tú (Đoàn ĐBQH tỉnh An Giang) nhấn mạnh, việc sửa đổi quy định này cần bảo đảm tính hợp lý, rõ ràng và tránh chồng chéo trong tổ chức thực hiện.
Đại biểu cho rằng không nên quy định cụ thể cơ quan giúp Bộ Tài chính thực hiện tổng điều tra, bởi đây là vấn đề thuộc tổ chức hành chính, nên giao Chính phủ hoặc Bộ Tài chính quyết định để đảm bảo tính linh hoạt. Nếu ghi rõ cơ quan thực hiện ngay trong luật, khả năng điều chỉnh theo thực tế sẽ bị hạn chế.
Bên cạnh đó, ông đề nghị làm rõ cơ chế phân công thực hiện các cuộc tổng điều tra khác ngoài bốn cuộc điều tra lớn hiện nay, vì dự thảo mở rộng thẩm quyền cho nhiều chủ thể có thể dẫn tới chồng chéo, thiếu căn cứ pháp lý.
Đại biểu đề nghị chỉnh lý các điều khoản liên quan để thống nhất cơ chế phân công, đồng thời bổ sung quy trình thực hiện rõ ràng, minh bạch, xác định căn cứ và phạm vi của các cuộc tổng điều tra ngoài Chương trình điều tra thống kê quốc gia.
Ông cũng lưu ý, việc bổ sung khái niệm mới mà chưa có giải thích cụ thể có thể gây khó khăn khi áp dụng, do đó cần làm rõ điều kiện, tiêu chí và ranh giới giữa các loại tổng điều tra, nhằm bảo đảm tính minh bạch và khả thi của luật.
