 |
| Yêu cầu về kinh nghiệm thực hiện hợp đồng tương tự là tiêu chí xuất hiện nhiều nhất tại các gói thầu xây lắp chỉ có 1 nhà thầu tham dự. Ảnh: Thành Đạt |
Pháp luật đấu thầu hiện hành đã quy định khá rõ ràng về cách xác định năng lực, kinh nghiệm, kỹ thuật. Tuy nhiên, thực tế triển khai tại nhiều chủ đầu tư cho thấy, không ít tiêu chí lại được diễn giải theo hướng khắt khe quá mức cần thiết hoặc lồng ghép các điều kiện khiến phạm vi nhà thầu đáp ứng bị thu hẹp đáng kể.
Tại Lâm Đồng, Gói thầu số 08 Thi công thuộc Dự án Nạo vét phía thượng nguồn lòng hồ Đan Kia (giá gói thầu 164,356 tỷ đồng) được đấu thầu rộng rãi qua mạng, nhưng chỉ có 1 nhà thầu tham dự sau khi Chủ đầu tư kiên quyết bảo lưu HSMT trước kiến nghị. Cụ thể, đối với tiêu chí về hợp đồng tương tự, HSMT đặt điều kiện “nhà thầu phải có tối thiểu 2 công trình nông nghiệp - phát triển nông thôn (NN&PTNT) cấp III, khối lượng đào xúc đất từ 1,9 triệu m3 trở lên, trong đó ít nhất 1 công trình có giá trị là 82,178 tỷ đồng và tổng giá trị tất cả các công trình ≥ 164,356 tỷ đồng”. Đặc biệt, trong trường hợp liên danh, từng thành viên phải đáp ứng phần việc đảm nhận, đồng thời phải có ít nhất 1 thành viên sở hữu hợp đồng công trình NN&PTNT có khối lượng đào xúc đất không thấp hơn 950.000 m3 và giá trị không dưới 82 tỷ đồng.
Theo phản ánh của nhiều nhà thầu, điều kiện đối với liên danh nêu trên không chỉ vượt quá khung hướng dẫn của mẫu HSMT, mà còn gây hạn chế cạnh tranh. Bởi, đối với các gói thầu có giá trị và quy mô lớn, việc yêu cầu một thành viên liên danh phải có hợp đồng tương tự với khối lượng và giá trị “cứng” như nêu trên sẽ loại bỏ nhiều nhà thầu có năng lực thực tế, nhưng kinh nghiệm trước đây được phân bổ ở nhiều công trình khác nhau hoặc thông qua vai trò thành viên liên danh, nhà thầu chính hay nhà thầu phụ. Điều này trái với nguyên tắc chung của pháp luật đấu thầu, đó là trường hợp dự thầu theo liên danh, từng thành viên chỉ phải thỏa mãn yêu cầu tương đương với phần công việc đảm nhận. Trên thực tế, Liên danh Công ty TNHH MTV Xây dựng 470 - Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn là nhà thầu duy nhất tham dự và trúng thầu với giá 160,339 tỷ đồng.
Theo quan sát, kinh nghiệm thực hiện hợp đồng tương tự là rào cản cạnh tranh phổ biến nhất tại các gói thầu xây lắp, khi đây là tiêu chí thường xuyên bị kiến nghị. Tháng 11/2025, Gói thầu Thi công xây lắp thuộc Dự án Nâng cấp, mở rộng đường Mạc Vân, Quận 8, TP.HCM được tổ chức đấu thầu rộng rãi. Công ty TNHH Xây dựng Thương mại Dịch vụ Nguyên Ngọc là nhà thầu duy nhất tham dự và trúng thầu với giá 9,476 tỷ đồng (giá gói thầu 9,485 tỷ đồng). Về hợp đồng tương tự, HSMT yêu cầu: “Trường hợp gói thầu gồm tổ hợp nhiều công trình, nhà thầu đã hoàn thành toàn bộ hoặc hoàn thành phần lớn tối thiểu 2 công trình có loại kết cấu đường giao thông, cấp IV; 2 công trình có loại kết cấu cống thoát nước, cấp IV; 2 công trình có loại kết cấu hào kỹ thuật hoặc cống cáp hoặc tuy nen, cấp IV; 2 công trình có loại kết cấu hệ thống chiếu sáng đường bộ, cấp IV”. Tại thời điểm mời thầu, yêu cầu này đã bị nhà thầu kiến nghị điều chỉnh do cho rằng phức tạp,có thể hạn chế nhà thầu tham dự. Về bản chất, gói thầu đang xét là công trình giao thông, cấp IV, các công tác còn lại (cống thoát nước, hào kỹ thuật, chiếu sáng) chỉ là các hạng mục trên tuyến, không phải công trình độc lập theo quy định pháp luật về xây dựng. Do đó, việc đặt điều kiện hợp đồng tương tự đối với tổ hợp nhiều công trình là không đúng bản chất của gói thầu, chưa phù hợp quy định.
Không chỉ lĩnh vực xây lắp, trong lĩnh vực phi tư vấn, đặc biệt là các gói thầu cung cấp dịch vụ vệ sinh công nghiệp, vệ sinh môi trường, quản lý, vận hành trụ sở, tòa nhà…, nhà thầu thường xuyên phản ánh về tiêu chí mời thầu hướng đến lợi thế riêng biệt, mang tính kế thừa của nhà thầu đã và đang triển khai dịch vụ này tại chủ đầu tư, dẫn đến cục diện chỉ có một nhà thầu tham dự và trúng thầu.
Đơn cử tại Gói thầu Cung ứng dịch vụ giặt là tại Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An, HSMT yêu cầu nhà thầu phải có nhà xưởng cố định tại các địa bàn được chỉ định (TP. Vinh, huyện Nghi Lộc, Hưng Nguyên, Đô Lương, Diễn Châu hoặc Cửa Lò - Nghệ An; Nghi Xuân, Hồng Lĩnh, Can Lộc - Hà Tĩnh), nhà xưởng phải đạt diện tích tối thiểu 200 m2, có hệ thống xử lý xả thải được cấp phép, thiết kế một chiều độc lập… Với yêu cầu này, Gói thầu được mở thầu với sự tham dự của duy nhất Công ty CP Đầu tư và Sản xuất Thương mại Ngọc Minh Châu, đơn vị đã thực hiện gói thầu tương tự tại Bệnh viện ở các năm trước đó.
Theo một chuyên gia về đấu thầu, tại những gói thầu ít cạnh tranh, kỹ thuật, yếu tố giúp nâng cao chất lượng công trình, dịch vụ, gần như bị triệt tiêu. Khi chỉ có một nhà thầu nộp hồ sơ, chủ đầu tư không có cơ sở so sánh phương án tối ưu.
Một số nhà thầu kiến nghị, để gia tăng cạnh tranh, cần chuẩn hóa việc xây dựng HSMT theo đúng bản chất của gói thầu, bảo đảm tính tương xứng, sự cần thiết và hợp lý của từng tiêu chí. Các cơ quan thanh tra, giám sát cần tăng cường kiểm tra HSMT ngay từ giai đoạn phát hành, không chờ đến khi nhà thầu kiến nghị mới xem xét. Việc chủ đầu tư giữ quan điểm bảo lưu HSMT cũng cần minh bạch, đủ cơ sở, bảo đảm trách nhiệm giải trình vơi cộng đồng doanh nghiệp và xã hội.
