 |
| Thị trường điện Việt Nam đang ở cấp độ thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Ảnh: Tiên Giang |
Nhiều điểm nghẽn trong thu hút đầu tư tư nhân
Theo Cục Điện lực thuộc Bộ Công Thương, thực hiện Quyết định số 63/2013/QĐ-TTg, đến nay, hệ thống thị trường điện Việt Nam đã hình thành ba cấp độ: thị trường phát điện cạnh tranh (VCGM), thị trường bán buôn điện cạnh tranh (VWEM) và thị trường bán lẻ điện cạnh tranh (VREM).
Ông Trịnh Quốc Vũ, Phó Cục trưởng Cục Điện lực thuộc Bộ Công Thương cho biết, thị trường điện Việt Nam đang ở cấp độ thị trường bán buôn điện cạnh tranh với những kết quả tích cực như: từng bước tăng cạnh tranh, minh bạch và công khai; giá điện từng bước phản ánh theo cơ chế thị trường, quy luật cung cầu; từng bước tạo được sự tin tưởng của nhà đầu tư, các thành viên tham gia thị trường và hình thành môi trường cạnh tranh năng động hơn trong ngành điện…
Bên cạnh kết quả này, thực tiễn cho thấy còn không ít tồn tại, hạn chế như tái cơ cấu ngành điện còn chậm, việc tách bạch các khâu (phát điện, truyền tải, phân phối, bán lẻ) còn chưa đầy đủ, đặc biệt là việc tách bạch giữa khâu phân phối điện và khâu bán lẻ điện. Hạ tầng công nghệ cần tiếp tục nâng cấp để tích hợp tốt hơn năng lượng tái tạo, mở rộng đối tượng tham gia thị trường điện, hạ tầng cho VWEM hoàn chỉnh và VREM cần tiếp tục được đầu tư.
“Tỷ trọng nguồn điện tham gia trực tiếp thị trường điện còn thấp và có xu hướng giảm, làm phức tạp hóa bài toán vận hành tối ưu hệ thống điện và thị trường điện. Giá trên thị trường điện chưa phản ánh đúng chi phí biên của hệ thống. Tín hiệu thị trường điện chưa đủ mạnh để thu hút đầu tư phát triển nguồn điện mới…”, Cục Điện lực nêu hạn chế.
Theo báo cáo của Công ty TNHH MTV Vận hành hệ thống điện và Thị trường điện quốc gia, sau 13 năm triển khai và vận hành VWEM, số lượng nhà máy tham gia thị trường điện đã tăng hơn 3 lần. Mặc dù vậy, tỷ trọng các nhà máy trực tiếp tham gia thị trường điện trên tổng công suất đặt hệ thống vẫn ở mức thấp, hiện tại là 37,9%. Nhiều nhà máy công suất lớn chưa trực tiếp tham gia thị trường, đặc biệt là các nhà máy BOT, nguồn điện nhập khẩu và một phần lớn các nguồn năng lượng tái tạo đang hưởng ưu đãi giá cố định, dẫn đến tỷ trọng nguồn trực tiếp tham gia thị trường chưa đáp ứng kỳ vọng.
Thị trường bán buôn chưa thực sự “mở”, chưa thu hút được các thành phần ngoài Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) ở khâu mua buôn. Cơ chế sản lượng hợp đồng còn nhiều vướng mắc…
Ông Craig Mickle, chuyên gia năng lượng Australia đánh giá, lĩnh vực sản xuất điện tại Việt Nam ngày càng thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân dưới hình thức các nhà sản xuất điện độc lập, nhưng vẫn chưa thể khuyến khích đầu tư tư nhân vào các khâu khác của chuỗi cung ứng. Rào cản lớn nhất là giá điện được quản lý chặt chẽ và mô hình người mua điện duy nhất. “Thiết kế thị trường hiện tại chưa tạo ra được các động lực và tín hiệu thị trường phù hợp để tăng cường sự tham gia và đầu tư của khu vực tư nhân. Dữ liệu thị trường và thông tin hoạt động có tính minh bạch hoặc tính đầy đủ còn hạn chế”, ông Craig Mickle nhận xét.
Liên quan đến vấn đề giá điện, ông Bùi Văn Thịnh, Chủ tịch Hiệp hội Điện gió và mặt trời Bình Thuận cho rằng, giá điện chưa hài hòa, hợp lý là một điểm nghẽn trong thu hút đầu tư tư nhân.
Đề xuất lộ trình, nguyên tắc hoạt động của thị trường điện cạnh tranh
Vừa qua, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, trong đó khẳng định việc khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia phát triển ngành điện, cùng với đó là cải cách thị trường điện cạnh tranh, cải cách cơ chế giá điện bởi đây là các yếu tố đặc biệt quan trọng.
Thực hiện Nghị quyết số 70-NQ/TW, ông Vũ cho hay, Bộ Công Thương đang phối hợp chặt chẽ với Đại sứ quán Australia tại Việt Nam, các đơn vị tư vấn, các tập đoàn năng lượng cùng chuyên gia trong và ngoài nước đánh giá toàn diện quá trình triển khai thị trường điện, làm rõ những kết quả đạt được, hạn chế, nút thắt và đề xuất lộ trình phát triển giai đoạn tới. Việc rà soát, đánh giá, điều chỉnh thiết kế thị trường theo hướng tạo ra tín hiệu thu hút các nhà đầu tư, từ đó tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch, giúp các doanh nghiệp ngành điện nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh; đồng thời tạo ra tín hiệu tích cực từ việc giá điện phản ánh đúng nhu cầu thị trường, qua đó, các nhà đầu tư tự tin, mạnh dạn đầu tư vào thị trường điện.
Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn cho rằng, việc xây dựng thị trường điện cạnh tranh nhằm đạt các mục tiêu quan trọng, trong ngắn hạn là đảm bảo tính hiệu quả, tối ưu trong việc huy động, giá cả; trong dài hạn là tạo ra động lực thu hút đầu tư các nguồn điện. Đây là vấn đề rất quan trọng vì thị trường điện thời gian tới có nhiều điểm khác biệt so với giai đoạn xây dựng thị trường điện trước đây.
Bộ Công Thương đề xuất lộ trình phát triển thị trường điện cạnh tranh trên cơ sở bám sát quan điểm chỉ đạo, mục tiêu tại Nghị quyết số 70-NQ/TW, Nghị quyết số 328/NQ-CP và Luật Điện lực nhằm phù hợp với thể chế kinh tế thị trường; cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả, đồng bộ, đảm bảo an ninh năng lượng; áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng, minh bạch, có sự quản lý của nhà nước; không thực hiện bù chéo; cơ chế hợp đồng mua bán điện (PPA) minh bạch, ổn định, dài hạn, bảo đảm quyền, lợi ích chính đáng của nhà đầu tư…
Về lộ trình thực hiện, hoàn thiện VWEM song song với triển khai VREM phù hợp thông lệ quốc tế. Trong đó, dự kiến triển khai hoàn chỉnh VWEM từ 1/7/2026 và triển khai VREM từ năm 2027.
Nguyên tắc hoạt động chung của thị trường điện cạnh tranh được hoàn thiện theo hướng tách bạch chức năng sản xuất, kinh doanh, cung cấp dịch vụ với chức năng quản lý nhà nước; tách bạch các hoạt động có tính độc quyền tự nhiên, độc quyền nhà nước với các hoạt động có tính cạnh tranh trong dây chuyền sản xuất điện năng. Đảm bảo hình thành nhiều đơn vị mua điện, đơn vị bán điện nhằm gia tăng đối tượng tham gia cạnh tranh trên thị trường…
