“Chìa khóa” để nhà thầu Việt vươn xa

Năng lực của nhà thầu Việt Nam được ghi nhận qua nhiều dự án sử dụng vốn do các định chế tài chính quốc tế tài trợ. Ảnh: Trần Hướng

Định vị thương hiệu nhà thầu Việt

Là một trong những doanh nghiệp từng trúng nhiều gói thầu thủy lợi sử dụng vốn của ADB, ông Nguyễn Đình Sách, phụ trách quản lý dự án của Công ty CP Chế tạo bơm Hải Dương cho biết, Công ty không chỉ trúng thầu tại Việt Nam, mà còn có năng lực trúng thầu ở Lào, Campuchia đối với các dự án chống lụt, xử lý nước thải, tưới tiêu, cấp nước. Kể cả những gói thầu có yêu cầu cao, Công ty có thể mời đối tác nước ngoài tham gia cùng hoặc liên danh với nhà thầu của nước sở tại để cung cấp thiết bị, dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật (chuyên gia đào tạo, hướng dẫn kỹ thuật). Chia sẻ nêu trên của ông Sách được các chuyên gia của WB, ADB ghi nhận.

Ông Nguyễn Xuân Hoàng, Chuyên gia cao cấp về đấu thầu của WB cho biết, hiện WB triển khai 51 dự án tại Việt Nam, Campuchia và Lào với tổng giá trị tài trợ lên đến 4,2 tỷ USD. Riêng Việt Nam, 10 dự án đang triển khai có tổng vốn tài trợ khoảng 2 tỷ USD trong 3 nhóm lĩnh vực gồm: giáo dục; năng lượng - giao thông, nước đô thị - khả năng chống chịu - đất đai; môi trường. Trong đó, các nhà thầu Việt Nam giành phần lớn hợp đồng tại các dự án WB trong khu vực, vượt trên cả nhà thầu Trung Quốc, Hàn Quốc, Kenya… ở một số thời điểm nhất định. Đối với các dự án WB triển khai tại Việt Nam, các nhà thầu trong nước chiếm thế thượng phong trong cả những gói thầu đấu thầu cạnh tranh quốc tế và cạnh tranh trong nước.

Theo bà Lương Thị Thanh Ngân, cán bộ cao cấp về phát triển khu vực tư nhân của ADB, mỗi năm ADB dành khoảng 8 tỷ USD tài trợ cho các dự án, Việt Nam đứng thứ 8 về hấp thụ vốn vay của ngân hàng này. Trong đó, các dự án giao thông vận tải chiếm tỷ lệ lớn. Bên cạnh đó là nhiều dư địa cho nhà thầu Việt Nam khai thác trong các lĩnh vực như nông nghiệp, nước sạch và xây dựng nông thôn.

Hỗ trợ nhà thầu vươn ra quốc tế

Với năng lực đã được chứng minh qua thực tế, nhiều chuyên gia cho rằng, doanh nghiệp Việt Nam có nhiều cơ hội tham gia đấu thầu và giành quyền thực hiện gói thầu sử dụng nguồn vốn của các nhà tài trợ như WB, ADB hay các quỹ tài chính quốc tế khác.

“Việc tham gia vào các dự án sử dụng vốn của nhà tài trợ quốc tế như ADB chính là cánh cửa dẫn đến những cơ hội mới tại các nền kinh tế mới nổi đang tăng trưởng nhanh trên nhiều lĩnh vực. Với loại dự án này, nguồn vốn thực hiện luôn được đảm bảo sẵn có. Thủ tục đấu thầu minh bạch và công bằng cho tất cả các bên đã được quốc tế công nhận. Các rủi ro liên quan đến tính liêm chính của quy trình đấu thầu được giảm thiểu thông qua sự giám sát của những nhà tài trợ”, bà Lương Thị Thanh Ngân chia sẻ.

Theo các chuyên gia, để tận dụng các cơ hội trúng thầu ở nước ngoài, nhà thầu Việt Nam cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ khâu lập kế hoạch, xây dựng đối tác, tìm hiểu kỹ bối cảnh dự án và đáp ứng tiêu chuẩn minh bạch. Đồng thời, cần thiết lập hệ thống quản lý thông tin đấu thầu điện tử hiện đại để giám sát hiệu quả từ quá trình lựa chọn nhà thầu đến thực thi hợp đồng. Bên cạnh việc hiểu rõ các chỉ dẫn cho nhà thầu, yêu cầu nộp hồ sơ, nhà thầu cần nắm chắc hệ thống pháp luật và các quy định áp dụng về đăng ký kinh doanh, thuế, hải quan… của nước sở tại.

Theo bà Nguyễn Thị Thúy Hằng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Tài chính), doanh nghiệp Việt Nam chưa tận dụng được hết những cơ hội trúng thầu ở nước ngoài. Nguyên nhân rất đa dạng, từ việc thiếu thông tin, thiếu hiểu biết về quy định đấu thầu ở nước ngoài, cho đến sự ngần ngại với rào cản ngôn ngữ. Chính vì vậy, Cục Quản lý đấu thầu đã xác định một nhiệm vụ quan trọng trong thời gian tới là tạo cầu nối giúp doanh nghiệp Việt Nam vươn ra thế giới.

Cần đặt trọng số vào năng lực và uy tín nhà thầu

Đáng lưu ý, ông Nguyễn Xuân Hoàng cho biết, theo định nghĩa về đấu thầu hiện đại đang được áp dụng trên thế giới, đấu thầu không đơn thuần là lựa chọn nhà thầu, mà chỉ kết thúc khi hợp đồng hoàn thành. Do vậy, đánh giá năng lực nhà thầu không chỉ dựa trên hồ sơ dự thầu trong giai đoạn tổ chức lựa chọn nhà thầu, mà còn phụ thuộc vào kết quả thực hiện hợp đồng ở giai đoạn sau.

Theo một số chuyên gia, kết quả đánh giá toàn bộ quá trình như trên giúp xác định chính xác năng lực nhà thầu. Nhà thầu thực hiện tốt sẽ có điểm cộng khi tham gia những gói thầu sau. Mỗi ngành, mỗi lĩnh vực cần liên tục cập nhật cơ sở dữ liệu về nhà thầu trong ngành và lĩnh vực của mình, từ đó tạo thuận lợi cho việc quản lý và lựa chọn nhà thầu, nhất là trong các trường hợp cần thiết, cấp bách phải áp dụng hình thức chỉ định thầu, đấu thầu hạn chế để rút ngắn thời gian thực hiện.

Chuyên gia đấu thầu của WB cho biết, từ ngày 1/3/2025, tổ chức này áp dụng bắt buộc sử dụng tiêu chí “xanh và bền vững” trong các công trình có quy mô từ 10 triệu USD trở lên. Tùy theo từng dự án, tính chất của gói thầu, tiêu chí này đang và sẽ được các chủ đầu tư cụ thể hóa trong hồ sơ mời thầu dựa trên khung khổ chung.

“Đây là một thay đổi lớn của WB nhằm tạo hành lang pháp lý mở, giúp cho các chủ đầu tư chủ động, linh hoạt và dễ dàng hơn trong triển khai. Việc áp dụng tiêu chí chấm điểm sẽ giúp đánh giá được sự nổi trội về mặt chất lượng thực hiện. Không phải cứ giá cả thấp nhất là tốt, mà giá cả phải tương xứng với chất lượng. Điều này cũng đặt ra yêu cầu và thách thức mới cho các nhà thầu Việt Nam, không chỉ đáp ứng các tiêu chuẩn cơ bản, mà còn phải đầu tư mạnh mẽ vào đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ mới và có các giải pháp phát triển bền vững”, ông Hoàng nhận định.

Tiệm cận với thông lệ quốc tế trên, theo ghi nhận của ông Nguyễn Đình Sách, Luật số 90/2025/QH15 (sửa 8 luật trong lĩnh vực tài chính, trong đó có Luật Đấu thầu) đã có quy định mới về đánh giá kỹ thuật. Theo đó, nếu có 2 nhà thầu cùng vượt qua bước đánh giá kỹ thuật, nhà thầu cao điểm hơn sẽ được ưu tiên, như vậy sẽ tạo động lực cho nhà thầu đề xuất những biện pháp vượt trội.

Việc xây dựng môi trường đấu thầu công bằng, minh bạch và có sự khuyến khích rõ ràng từ chính sách của Nhà nước là điều kiện tiên quyết để nhà thầu Việt Nam vươn xa. Với nhà thầu Việt, khi năng lực và uy tín trở thành mục tiêu sống còn, cơ hội sẽ rộng mở để thực sự tạo được bước tiến bền vững, khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế.