Cần nhiều hơn những doanh nghiệp tiên phong trong phát triển khu công nghiệp xanh

Những doanh nghiệp được vinh danh không chỉ thể hiện năng lực thích ứng và sáng tạo, mà còn dẫn dắt thị trường hướng đến hệ sinh thái công nghiệp có trách nhiệm. Ảnh: Lê Toàn

Việt Nam đang cần nhiều hơn những “hạt nhân dẫn đường” – những nhà phát triển sẵn sàng đầu tư dài hạn vào công nghệ, quản trị và tiêu chuẩn môi trường.

Doanh nghiệp trong nước: Từ nhận thức đến hành động

Theo ông Trương Gia Bảo, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam (VIREA), giai đoạn 2020–2025 chứng kiến sự dịch chuyển mạnh của dòng vốn FDI, nhưng lợi thế chi phí thấp đang dần mất đi. “Chúng ta đã đi qua thời kỳ cạnh tranh bằng giá thuê đất. Trong bối cảnh mới, yếu tố quyết định là chất lượng quản trị, năng lực vận hành bền vững và hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp xanh,” ông nhấn mạnh.

Báo cáo của JLL cho biết, Việt Nam hiện có 447 khu công nghiệp, với tỷ lệ lấp đầy trung bình 84%, riêng vùng kinh tế trọng điểm phía Nam hơn 91%, nhưng chỉ khoảng 15% đạt tiêu chí phát triển bền vững theo chuẩn quốc tế như LEED, EDGE, ISO 14001. Khoảng trống này cho thấy dư địa rất lớn cho chiến lược “xanh hóa” chuỗi cung ứng công nghiệp.

Nếu trước đây, các dự án xanh chủ yếu do nhà đầu tư ngoại khởi xướng, thì nay nhiều doanh nghiệp Việt đã chủ động chuyển hướng. Ông Trần Tấn Sỹ, Phó Tổng giám đốc KN Holdings cho biết, doanh nghiệp đang áp dụng mô hình quản trị năng lượng, tuần hoàn nước và xử lý chất thải tại các KCN do KN Holdings phát triển.

“Chi phí đầu tư ban đầu cao hơn 10–15%, nhưng đó là khoản đầu tư cho tương lai. Các tập đoàn đa quốc gia không chỉ tìm kiếm mặt bằng sản xuất, họ tìm đối tác có cùng cam kết phát triển bền vững,” ông Sỹ nói.

Sự chuyển động này đang tạo hiệu ứng tích cực. Nhiều doanh nghiệp nội khác như TNI Holdings, Becamex IDC, VSIP, Amata Việt Nam đã công bố kế hoạch nâng cấp hạ tầng khu công nghiệp theo hướng tiết kiệm năng lượng, sử dụng năng lượng tái tạo và tăng tỷ lệ cây xanh. Dù quy mô chưa đồng đều, nhưng đây là tín hiệu cho thấy doanh nghiệp Việt đã bắt đầu nhìn xa hơn lợi nhuận ngắn hạn để đầu tư vào giá trị bền vững.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, những nỗ lực riêng lẻ này vẫn còn nhỏ so với quy mô thị trường. Việt Nam cần hệ sinh thái chính sách hỗ trợ toàn diện để khuyến khích doanh nghiệp trong nước mạnh dạn đầu tư công nghệ xanh, thay vì chỉ dựa vào động lực tự thân.

Rào cản thể chế và bài toán vốn xanh

Bà Nguyễn Thị Vĩnh Hà, Phó Tổng giám đốc, Trưởng Dịch vụ tư vấn doanh nghiệp Grant Thornton Việt Nam nhận định, khó khăn lớn nhất đối với doanh nghiệp phát triển khu công nghiệp xanh hiện nay không nằm ở ý chí, mà ở dòng vốn và khung pháp lý.

“Khi doanh nghiệp muốn triển khai dự án đạt chuẩn LEED hay EDGE, họ cần chứng minh hiệu quả đầu tư, khả năng hoàn vốn và hệ thống quản lý môi trường minh bạch. Tuy nhiên, Việt Nam chưa có cơ chế tín dụng xanh đủ hấp dẫn, cũng chưa có bộ quy chuẩn thống nhất cho khu công nghuệp bền vững,” bà Hà phân tích.

Theo bà, việc thiếu hành lang pháp lý khiến các dự án xanh phải cạnh tranh bình đẳng với dự án truyền thống – vốn rẻ hơn, nhanh hơn. Trong khi đó, các quỹ đầu tư và tổ chức tài chính quốc tế chỉ ưu tiên rót vốn vào dự án có báo cáo ESG rõ ràng, khiến phần lớn doanh nghiệp nội chưa đủ điều kiện tiếp cận.

Để tháo gỡ, cần sự phối hợp giữa các bộ ngành trong việc chuẩn hóa tiêu chí đánh giá, thiết lập cơ chế ưu đãi tín dụng và thuế cho dự án xanh. Khi đó, doanh nghiệp tiên phong mới có thể duy trì sức bền và mở rộng mô hình.

Tổng giám đốc Avison Young Việt Nam - ông David Jackson bình luận, các nhà đầu tư quốc tế hiện đánh giá cao năng lực vận hành bền vững và minh bạch ESG hơn bao giờ hết. Khách thuê đến từ Mỹ, EU hay Nhật Bản đều yêu cầu báo cáo ESG chi tiết. Nếu khu công nghiệp không đáp ứng tiêu chuẩn xanh, cơ hội hợp tác gần như bằng không.

Ông David Jackson cũng nhận định, Việt Nam đang ở thời điểm bản lề để tái định vị hình ảnh trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Phát triển khu công nghiệp xanh không chỉ là xu hướng, mà là điều kiện sống còn để duy trì vị thế FDI.

JLL cho hay, trong 8 tháng đầu năm, Việt Nam thu hút 26,14 tỷ USD FDI, khoảng 60% vào lĩnh vực công nghiệp – chế biến, chế tạo. Tuy nhiên, chỉ 1/4 số dự án có nội dung cam kết giảm phát thải hoặc áp dụng tiêu chuẩn xanh – con số phản ánh dư địa cải thiện rất lớn nếu Việt Nam sớm có cơ chế ưu tiên nhà đầu tư xanh.

Nhiều chuyên gia đề xuất cần chương trình xếp hạng khu công nghiệp xanh cấp quốc gia, tương tự mô hình “Eco-Industrial Park” của UNIDO, giúp doanh nghiệp được công nhận và quảng bá quốc tế.

Nếu có cơ chế rõ ràng, Việt Nam có thể đạt 30% khu công nghiệp xanh vào năm 2030, tiến tới hình thành mạng lưới khu công nghiệp tuần hoàn – thông minh vào năm 2040. Đây không chỉ là mục tiêu môi trường, mà là lợi thế cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên kinh tế carbon thấp.

Nhiều doanh nghiệp cũng đồng thuận khi cho rằng, “xanh” không phải là chi phí, mà là khoản đầu tư sinh lợi dài hạn. Khi khách hàng và cộng đồng yêu cầu minh bạch, doanh nghiệp nào đi trước sẽ có lợi thế không thể thay thế.

Doanh nghiệp tiên phong – người định hình tương lai

Cuộc bình chọn “Vì Tương Lai Xanh” (VIPF Green Future Awards 2025) thu hút hơn 50 doanh nghiệp tham dự, với 6 hạng mục vinh danh gồm nhà phát triển khu công nghiệp, doanh nghiệp chuyển đổi và nhà cung cấp giải pháp xanh.

Theo ông Phạm Văn Hoành, Tổng biên tập Báo Tài chính – Đầu tư, những doanh nghiệp được vinh danh không chỉ thể hiện năng lực thích ứng và sáng tạo, mà còn dẫn dắt thị trường hướng đến hệ sinh thái công nghiệp có trách nhiệm.

Lễ trao giải không chỉ là sự ghi nhận, mà còn là tuyên ngôn về hướng đi tất yếu: doanh nghiệp nào chậm chuyển đổi sẽ bị bỏ lại. Để đạt mục tiêu Net Zero 2050, Việt Nam cần gấp đôi số lượng khu công nghiệp xanh trong 5 năm tới, cùng sự vào cuộc mạnh mẽ hơn từ chính quyền, ngân hàng và các quỹ đầu tư xanh.

Khi khu công nghiệp xanh trở thành chuẩn mực mới, chính những doanh nghiệp tiên phong hôm nay sẽ là người định hình tương lai của nền công nghiệp Việt Nam.

Sự lan tỏa từ những doanh nghiệp được vinh danh năm nay cho thấy “cuộc đua xanh hóa” khu công nghiệp Việt Nam đã chính thức khởi động. Khi tư duy phát triển bền vững trở thành chuẩn mực mới, chính những doanh nghiệp tiên phong hôm nay sẽ góp phần định hình diện mạo công nghiệp Việt Nam trong thập kỷ tới — xanh hơn, thông minh hơn và cạnh tranh hơn trên bản đồ toàn cầu.