 |
| Hàng loạt dự án hạ tầng giao thông quy mô lớn như đường bộ cao tốc, đường sắt, sân bay… được triển khai tạo ra nhiều việc làm và cơ hội phát triển chưa từng có cho ngành xây dựng |
Xin ông chia sẻ về cơ hội và những khó khăn của các doanh nghiệp, nhà thầu xây dựng trong bối cảnh hiện nay?
Hiện nay, thị trường xây dựng có sự phát triển với tốc độ rất nhanh, mạnh cả về độ lớn, quy mô thị trường, công nghệ. Nếu so sánh với 10 - 15 năm trước thì quy mô công trình xây dựng hiện nay đã lớn hơn nhiều. Đặc biệt, ngành xây dựng đang đứng trước cơ hội phát triển hơn nữa trong bối cảnh đô thị hóa và đầu tư hạ tầng diễn ra mạnh mẽ. Trong đó, hàng loạt dự án hạ tầng giao thông quy mô lớn (đường cao tốc, đường sắt, sân bay) được triển khai sẽ tạo ra nhiều việc làm và cơ hội phát triển chưa từng có cho ngành xây dựng.
Tuy nhiên, thị trường sử dụng vốn đầu tư công và thị trường đầu tư tư nhân hoạt động theo những cơ chế, chính sách khác nhau, dẫn đến những khác biệt trong cách thức, cơ chế cạnh tranh, giá cả trên thị trường xây dựng cũng có sự phân hóa. Điều này cũng khiến nhà thầu xây dựng phải đối diện với một số khó khăn, thách thức nhất định.
Các dự án, công trình sử dụng nguồn vốn đầu tư công sẽ thực hiện theo pháp luật về đấu thầu, áp dụng định mức đơn giá do Nhà nước quy định, thực hiện hợp đồng xây dựng theo hướng dẫn của Luật Xây dựng. Thực tế hiện nay, trong đấu thầu xuất hiện tình trạng một số nhà thầu giảm giá sâu, có trường hợp lên đến 48 - 50% giá gói thầu, dẫn đến cạnh tranh thiếu lành mạnh, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho chất lượng công trình, dự án.
Bên cạnh đó, một số định mức, đơn giá đã được điều chỉnh trong năm 2024, nhưng vẫn còn nhiều hạng mục công việc có định mức, đơn giá chưa theo kịp thực tế thị trường. Trong khi đó, các hạng mục công việc này có khối lượng thanh toán lớn nên ảnh hưởng mạnh tới kết quả kinh doanh của nhà thầu. Mặt khác, trong công tác đền bù giải phóng mặt bằng, nhiều dự án không có đơn giá đền bù nên các nhà thầu gặp khó trong vấn đề xử lý.
Ngoài ra, việc quyết toán gói thầu lại phụ thuộc vào công tác quyết toán của cả dự án, nên dự án hoàn thành chậm, nhà thầu mặc dù đã hoàn thành xong gói thầu nhưng vẫn phải chờ để được quyết toán, có những gói thầu mất tới gần 10 năm.
Với các dự án sử dụng nguồn vốn đầu tư tư nhân, vốn FDI, việc lựa chọn nhà thầu linh hoạt hơn, đơn giá, định mức theo thị trường. Các hợp đồng xây dựng sử dụng nguồn vốn này thường chỉ ràng buộc trách nhiệm của nhà thầu với chủ đầu tư. Trong khi đó, chủ đầu tư lại không có trách nhiệm gì trong nghĩa vụ thanh toán với nhà thầu. Do đó, nhiều nhà thầu bị chủ đầu tư chiếm dụng vốn, tạo thành các khoản nợ đọng (chủ yếu là khoản thanh toán 15 - 20% cuối cùng của hợp đồng).
Mới đây, Luật Đấu thầu được sửa đổi, bổ sung tại Luật số 90/2025/QH15 có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Theo ông, những nội dung nào được đông đảo nhà thầu quan tâm?
Thời gian qua, VACC có nhiều văn bản tham gia góp ý trong quá trình sửa đổi, bổ sung pháp luật, trong đó có Luật Đấu thầu. Các góp ý của VACC cũng được cơ quan soạn thảo tiếp thu, đưa vào các văn bản luật ở một mức độ nhất định.
Liên quan tới các nội dung sửa đổi, bổ sung Luật Đấu thầu, nhà thầu quan tâm tới những quy định mới về mở rộng đối tượng ưu đãi trong đấu thầu (gồm các doanh nghiệp khoa học và công nghệ; trung tâm đổi mới sáng tạo, tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo; doanh nghiệp công nghệ cao và các sản phẩm công nghệ cao; sản phẩm, dịch vụ công nghệ số) hay nội dung về chỉ định thầu.
Tuy nhiên, còn một số khó khăn, vướng mắc trong hoạt động sản xuất kinh doanh của nhà thầu (như đã nêu ở trên) hiện vẫn chưa được tháo gỡ trong các quy định pháp lý.
Đầu tháng 6/2025, VACC đã có buổi làm việc với Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh nhằm trao đổi, tìm giải pháp tháo gỡ các vướng mắc, bất cập trong hoạt động xây dựng. Trong buổi làm việc, Bộ trưởng yêu cầu các đơn vị chức năng thuộc Bộ nghiên cứu xử lý ngay một số nội dung mà Hiệp hội đề nghị, đặc biệt là các quy định về thanh quyết toán gói thầu, vấn đề giữ tiền bảo hành; nghiên cứu, rà soát và cập nhật các quy định về đơn giá, tiền lương phù hợp với thực tiễn; quy định rõ trách nhiệm của chủ đầu tư trong việc thanh toán, quyết toán đúng quy định pháp luật và hợp đồng…
Một trong những nội dung được ông vừa nêu là về mở rộng trường hợp được áp dụng hình thức chỉ định thầu. Theo ông, khi tổ chức lựa chọn nhà thầu theo hình thức chỉ định thầu cần lưu ý gì để bảo đảm nguyên tắc công bằng, minh bạch, cạnh tranh và hiệu quả kinh tế?
Nhiều quốc gia trên thế giới hiện vẫn áp dụng quy trình đấu thầu cạnh tranh để lựa chọn các nhà thầu có năng lực thực hiện các công trình, dự án, bảo đảm ngân sách được sử dụng một cách hợp lý, hiệu quả, giảm thiểu rủi ro, tiêu cực trong sử dụng vốn.
Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, các dự án trọng điểm cần hoàn thành ngay để đáp ứng nhu cầu cấp bách của xã hội, phát triển hạ tầng hoặc ứng phó với các vấn đề khẩn cấp… thì cơ chế chỉ định thầu sẽ giúp tiết kiệm thời gian, đơn giản hóa thủ tục. Chủ trương rất đúng và việc cần thiết là xây dựng cơ chế chỉ định thầu như thế nào để bảo đảm hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.
Theo tôi, nhiều vấn đề liên quan đến cơ chế chỉ định thầu cần được bàn bạc sâu hơn như: chỉ định thầu có phải giảm giá không, mức giảm giá là bao nhiêu; chỉ định thầu có điều kiện nào kèm theo hay không?
Bên cạnh đó, sau chỉ định thầu, nên tổ chức đánh giá, rút kinh nghiệm qua từng dự án. Việc phân tích, đánh giá cần được thể hiện qua thước đo về thời gian, chất lượng công trình và hiệu quả sử dụng vốn ngân sách nhà nước.
Tôi cho rằng, việc xây dựng chính sách, cơ chế cho hình thức chỉ định thầu cần bảo đảm nguyên tắc nhanh gọn, hiệu quả và quan trọng nhất là phải minh bạch để các doanh nghiệp xây dựng có môi trường kinh doanh, phát triển công bằng. Mở rộng trường hợp được áp dụng chỉ định thầu là một chủ trương lớn, thay đổi tư duy trong hoạt động đấu thầu. Vì vậy, việc hình thành cơ chế minh bạch, hiệu quả, hợp lý, thống nhất sẽ là nền tảng, cơ sở để có thể mở rộng triển khai rộng rãi sau này.
Trong tháng 8/2025, VACC dự kiến tổ chức một hội thảo với sự tham gia của đại diện cơ quan quản lý nhà nước, các chuyên gia, hiệp hội, doanh nghiệp, nhà thầu để cùng bàn về cơ chế chỉ định thầu. Dựa trên các ý kiến đóng góp tại Hội thảo, VACC sẽ tổng hợp, báo cáo gửi Chính phủ để làm cơ sở thực tiễn cho việc xây dựng Nghị định hướng dẫn thi hành cơ chế chỉ định thầu.
