 |
| Nhiều địa phương đang lựa chọn nhà thầu cho các gói thầu chiếu sáng công cộng. Ảnh: Lê Nhã Chi |
Theo ghi nhận, nhóm tiêu chí gây tranh cãi nhiều nhất là các yêu cầu về kỹ thuật đối với thiết bị, đặc biệt là đèn led.
Đơn cử, tại Gói thầu số 01XL thuộc Dự án Khu tái định cư thôn Phú Phong, xã An Chấn phục vụ Dự án Tuyến đường bộ ven biển tỉnh Phú Yên, đoạn kết nối huyện Tuy An - TP. Tuy Hòa (giai đoạn 1), do Ban Quản lý các dự án đầu tư xây dựng khu vực phía Đông tỉnh Đắk Lắk làm chủ đầu tư, HSMT bị phản ánh giới hạn nhà thầu thông qua việc thể hiện cụ thể hình ảnh, quy cách, kích thước bộ đèn chiếu sáng trong thiết kế bản vẽ thi công. Theo nhà thầu, việc HSMT mô tả tiêu chuẩn kỹ thuật của bộ đèn theo hướng quá chi tiết, thậm chí kèm theo hình ảnh minh họa cấu tạo sản phẩm, từ kiểu dáng thân đèn, kết cấu tản nhiệt, vị trí lắp module led, cho đến các thông số hình học cụ thể của từng bộ phận..., trong đó bao hàm cả những thông số không quyết định công năng, tính chất sản phẩm dễ dẫn đến thực tế chỉ có một thiết bị hoặc một nhà sản xuất đáp ứng đầy đủ các yêu cầu, trong khi các sản phẩm khác dù có chất lượng, hiệu năng tương đương nhưng khác thiết kế hoặc khác cấu trúc lại không thể tham dự.
Một số gói thầu còn bị phản ánh đưa ra các thông số kỹ thuật cao, mặc dù đèn chiếu sáng không phải là hàng hóa đặc thù đòi hỏi các yêu cầu quá cao, có thể làm khó nhà thầu. Tình trạng này được ghi nhận tại Gói thầu XL01 thuộc Dự án Xây dựng hoàn thiện nút giao và hệ thống điện chiếu sáng, vỉa hè, cây xanh đường Điện Biên Phủ, phường Đồng Hới, tỉnh Quảng Trị đang được mời thầu. Nhà thầu chỉ ra, bộ đèn sử dụng tại Gói thầu có công suất là 150W và 300W, tuy nhiên HSMT lại yêu cầu quang thông bộ đèn lần lượt là ≥ 25.500lm và ≥ 32.000lm, hiệu suất phát quang ≥ 170lm/W và 160lm/W, được cho là quá cao so với tiêu chuẩn chung của thế giới cũng như Việt Nam. Với sản phẩm sử dụng cho gói thầu này, hiệu suất phát quang bộ đèn phù hợp chỉ khoảng 130lm/W - 150lm/W. Ngoài ra, việc quy định hệ số duy trì quang thông > 95% cho bộ đèn có công suất 150W và 300W 4000K CRI > 70 được cho rằng hướng đến một nhà sản xuất nhất định (Công ty TNHH Sản xuất - Thương mại Hưng Phú Hải).
Việc mô tả kỹ thuật mang tính độc quyền, chỉ định thương hiệu, hoặc chỉ định tổ chức cấp chứng nhận trong khi có các giải pháp, tiêu chuẩn tương đương là những hành vi không phù hợp trong đấu thầu.
Một trong những biểu hiện hạn chế cạnh tranh dễ nhận thấy khác là việc HSMT đưa ra các yêu cầu “hẹp” về nhân sự. Tại Gói thầu số 02 thuộc Dự án Đầu tư hệ thống chiếu sáng trên Quốc lộ 30 đoạn qua xã Mỹ Hiệp, xã Bình Hàng Trung và xã Mỹ Thọ, tỉnh Đồng Tháp, HSMT yêu cầu các vị trí nhân sự chủ chốt đáp ứng kinh nghiệm “tối thiểu 5 năm hoặc tối thiểu 2 hợp đồng thi công công trình hệ thống chiếu sáng công cộng sử dụng đèn led thông minh lắp trên trụ bê tông ly tâm của điện lực nằm trên đường tỉnh đang khai thác hoặc quốc lộ đang khai thác...”. Việc HSMT yêu cầu kinh nghiệm phải gắn với các yếu tố: loại vật tư cụ thể (đèn led thông minh), cấu kiện lắp đặt cụ thể (trụ bê tông ly tâm của điện lực) và tuyến đường cụ thể (đường tỉnh, quốc lộ) bị phản ánh là các điều kiện cá biệt hóa, tạo ra rào cản vô lý. Bởi, về bản chất, yêu cầu kinh nghiệm của nhân sự chủ chốt cần bảo đảm đánh giá được khả năng thực hiện công việc tương đương về bản chất kỹ thuật, quy mô và cấp công trình, không được đi sâu vào các chi tiết cụ thể mang tính biệt lập.
Ngoài ra, có những gói thầu thuần túy cung cấp, lắp đặt hệ thống chiếu sáng nhưng HSMT lại yêu cầu nhân sự chủ chốt phải là kỹ sư giao thông đường bộ hoặc các chuyên ngành không trực tiếp gắn với thiết kế, lắp đặt, vận hành hệ thống chiếu sáng. Trong khi đó, trên thực tế, lĩnh vực chiếu sáng liên quan nhiều hơn đến chuyên ngành điện, điện - điện tử, tự động hóa hoặc chiếu sáng đô thị. Việc đóng khung nhân sự theo các chuyên ngành không thật sự liên quan khiến nhiều nhà thầu có năng lực thực tế, có đội ngũ kỹ sư phù hợp dễ dàng bị loại ngay từ vòng đánh giá năng lực, kinh nghiệm.
Một nhóm tiêu chí khác cũng thường xuyên bị nhà thầu phản ánh là yêu cầu về chứng nhận, kiểm định, thử nghiệm sản phẩm. Một số chủ đầu tư yêu cầu nhà thầu phải cung cấp chứng nhận của Quatest 1/Quatest 2/Quatest 3 (các trung tâm kỹ thuật tiêu chuẩn đo lường chất lượng trực thuộc Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng - Bộ Khoa học và Công nghệ) đối với đèn led (không phải của các tổ chức dịch vụ ngoài nhà nước), đồng thời yêu cầu toàn bộ các thông số kỹ thuật của đèn phải có kết quả thí nghiệm từ các đơn vị này. Đơn cử, Gói thầu Xây lắp và lắp đặt thiết bị thuộc Dự án Hệ thống chiếu sáng thông minh một số khu vực trung tâm trên địa bàn TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk.
Trong khi đó, trao đổi với phóng viên Báo Đấu thầu, một số đơn vị sản xuất, cung cấp thiết bị chiếu sáng cho biết, ngoài các tổ chức khoa học và công nghệ công lập, hiện có nhiều tổ chức dịch vụ ngoài nhà nước hoạt động trong lĩnh vực thử nghiệm, đo lường, hiệu chuẩn, đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp phép, đáp ứng đầy đủ điều kiện về phòng thí nghiệm, trang thiết bị và nhân sự. Các chứng nhận, kết quả thử nghiệm do các tổ chức này cấp được pháp luật thừa nhận về giá trị pháp lý. Việc HSMT chỉ định cụ thể một hoặc một nhóm đơn vị cấp chứng nhận, loại trừ các tổ chức hợp pháp khác, bị cho là làm thu hẹp đáng kể phạm vi tham gia của nhà thầu, nhất là các doanh nghiệp nhỏ và vừa hoặc các nhà sản xuất trong nước.
Theo chuyên gia về đấu thầu, pháp luật đã quy định rõ nguyên tắc không được đưa ra các điều kiện nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng. Việc mô tả kỹ thuật mang tính độc quyền, chỉ định thương hiệu, hoặc chỉ định tổ chức cấp chứng nhận trong khi có các giải pháp, tiêu chuẩn tương đương là những hành vi không phù hợp. Trong bối cảnh thị trường thiết bị chiếu sáng ngày càng đa dạng, công nghệ liên tục đổi mới, cách xây dựng HSMT theo hướng “đóng” không chỉ làm giảm tính cạnh tranh, mà còn có thể khiến chủ đầu tư bỏ lỡ cơ hội lựa chọn các sản phẩm tối ưu về giá thành và hiệu quả sử dụng.
