|
| Có trường hợp HSMT gói thầu dịch vụ chăm sóc cây xanh, thảm cỏ yêu cầu chỉ huy trưởng phải có bằng đại học chuyên ngành xây dựng cầu đường. Ảnh: Nhã Chi |
Thực tế, vẫn còn không ít chủ đầu tư cố tình cài cắm các tiêu chí gây hạn chế sự tham gia của nhà thầu trong HSMT, từ đó biến đấu thầu rộng rãi thành đấu thầu hạn chế, thậm chí chỉ định thầu.
Khi lộ liễu, lúc tinh vi
Pháp luật về đấu thầu đã quy định trong HSMT không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo ra lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu, gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng. Tuy nhiên, báo cáo công tác đấu thầu của nhiều địa phương đã chỉ ra thực tế còn nhiều HSMT không tuân thủ quy định này.
Báo cáo công tác đấu thầu năm 2018 của tỉnh Trà Vinh cho thấy, còn một số đơn vị lập HSMT, hồ sơ yêu cầu (HSYC) đưa ra yêu cầu về giấy phép bán hàng của nhà sản xuất hoặc chứng nhận quan hệ đối tác đối với hàng hóa thông thường, sẵn có trên thị trường, đã được tiêu chuẩn hóa và được bảo hành theo quy định của nhà sản xuất. Ngoài ra, yêu cầu nhân sự thực hiện gói thầu phải ký hợp đồng dài hạn với nhà thầu, thiết bị phải thuộc sở hữu của nhà thầu mà không được đi thuê.
Hay Sở KH&ĐT TP. HCM đã phải xử phạt Tổng Công ty Xây dựng Sài Gòn - TNHH MTV vì nêu tiêu chuẩn đánh giá hợp đồng tương tự trong HSMT không phù hợp quy mô, tính chất kỹ thuật của gói thầu.
Qua đường dây nóng, Báo Đấu thầu cũng tiếp nhận rất nhiều phản ánh của nhà thầu liên quan đến những tiêu chí cài cắm trong HSMT, khiến những nhà thầu dù có năng lực tốt để thực hiện gói thầu vẫn không thể có đúng chìa để mở được “khóa” trong HSMT.
Những tiêu chí cài cắm có thể lộ liễu, dễ phát hiện, như quy định hợp đồng tương tự mang tính khu biệt trong một lĩnh vực hẹp, yêu cầu giấy phép bán hàng,… như nhiều địa phương đã chỉ ra.
Tinh vi hơn, có những HSMT khi phân tích từng yêu cầu vẫn có nhiều nhà thầu đáp ứng, như khi kết hợp một số yêu cầu quan trọng lại thì chỉ có 1 nhà thầu đáp ứng tất cả. Báo Đấu thầu đã nhận được phản ánh về một gói thầu bảo hiểm cho nhà máy điện đưa ra cùng lúc nhiều tiêu chí mà mỗi tiêu chí có thể 2 - 3 nhà thầu đáp ứng, nhưng khi kết hợp các tiêu chí lại thì chỉ có 1 nhà thầu thỏa mãn đầy đủ. Ví dụ cài cắm trong cả 3 tiêu chí về doanh thu, xếp hạng tín nhiệm và lợi nhuận, dẫn đến trên thị trường chỉ có 2 doanh nghiệp bảo hiểm đáp ứng tiêu chí doanh thu, nhưng chỉ có 1 doanh nghiệp đạt cả tiêu chí xếp hạng tín nhiệm như HSMT. Hay có 3 doanh nghiệp đáp ứng tiêu chí xếp hạng tín nhiệm, thì trong số đó 1 doanh nghiệp không đáp ứng tiêu chí về doanh thu và 1 doanh nghiệp không đáp ứng tiêu chí về lợi nhuận thuần. Tổng hợp tất cả các tiêu chí lại, chỉ có 1 doanh nghiệp bảo hiểm đáp ứng được đầy đủ.
Trường hợp khác, chủ đầu tư cố tình mập mờ, đánh tráo khái niệm để nhà thầu ruột có thể lọt qua dù thiết bị không đáp ứng yêu cầu HSMT. Ví dụ một gói thầu mua sắm máy photocopy, chủ đầu tư cố tình cho rằng bộ nhớ chuẩn của máy photocopy bao gồm cả bộ nhớ RAM và thiết bị ổ cứng SSD, trong khi bộ nhớ chuẩn và ổ cứng là hai khái niệm khác nhau, tính năng kỹ thuật không giống nhau. Việc đánh tráo khái niệm này đã giúp cho nhà thầu trúng thầu dù chào dòng máy có dung lượng bộ nhớ chuẩn (RAM) thấp hơn yêu cầu của HSMT, nhưng khi cộng dồn cả dung lượng SSD thì lại đủ.
Đến những tiêu chí cười ra nước mắt
Cũng có những trường hợp HSMT đưa ra những tiêu chí rất khó hiểu, không liên quan đến năng lực triển khai gói thầu.
Đó là HSMT một gói thầu mua kỷ niệm chương với phạm vi công việc là cung cấp 100.000 chiếc kỷ niệm chương, nhưng lại yêu cầu nhân sự chủ chốt của nhà thầu phải có cán bộ kỹ thuật lắp đặt, hướng dẫn chạy thử, vận hành, đào tạo và chuyển giao công nghệ.
Hay HSMT gói thầu dịch vụ chăm sóc cây xanh, thảm cỏ yêu cầu chỉ huy trưởng phải có bằng đại học chuyên ngành xây dựng cầu đường (kỹ sư công trình giao thông công chính); cán bộ kỹ thuật thi công có bằng đại học chuyên ngành xây dựng cầu đường (kỹ sư xây dựng kết cấu hạ tầng)... Với HSMT này, một nhà thầu đã bị loại vì chỉ huy trưởng có bằng đại học ngành lâm học, cán bộ kỹ thuật thi công có bằng đại học ngành cảnh quan và kỹ thuật hoa viên.
Có thể nói, nếu chủ đầu tư hay tư vấn đấu thầu cố tình dùng HSMT để loại nhà thầu lạ, hướng đến nhà thầu ruột thì bẫy trong HSMT là muôn hình vạn trạng. Và theo một chuyên gia đấu thầu, cách tốt nhất là nhà thầu phải tự trang bị đầy đủ hiểu biết về pháp luật đấu thầu để kịp thời phát hiện và đề nghị chủ đầu tư làm rõ, chỉnh sửa kịp thời, cần thiết có thể dùng quyền kiến nghị, khiếu nại, tố cáo… Người có thẩm quyền, các cơ quan liên quan cũng cần vào cuộc, mạnh tay xử lý khi phát hiện vi phạm.
