Vì sao nhiều nhà thầu Trung Quốc còn “cù nhầy”?

(BĐT) - Nhà thầu Trung Quốc thắng thầu ở nhiều nước trên thế giới, ở những nước phát triển đa số họ vẫn làm đúng hợp đồng, thậm chí làm tốt, nhưng ở Việt Nam và nhiều nước đang phát triển như Campuchia, Lào hay các nước châu Phi, nhà thầu Trung Quốc lại để lại quá nhiều “tai tiếng”, tiến độ chậm, chất lượng thấp. Tại sao lại vậy? Trong câu chuyện này, có lẽ nguyên nhân không chỉ đến từ nhà thầu Trung Quốc…
Sân vận động Mỹ Đình do nhà thầu Trung Quốc thi công xuống cấp rất nhanh sau một thời gian đưa vào sử dụng. Ảnh: Lê Tiên
Sân vận động Mỹ Đình do nhà thầu Trung Quốc thi công xuống cấp rất nhanh sau một thời gian đưa vào sử dụng. Ảnh: Lê Tiên

Tham nhũng tạo cơ hội cho nhà thầu Trung Quốc

Theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông, nhà thầu Trung Quốc có lợi thế nhân công rẻ, thị trường lớn ngay tại nước họ, nhiều dự án có hợp tác với nhà thầu quốc tế, ví dụ các công trình phục vụ Olympic, nên đã được chuyển giao công nghệ. Với nhiều lợi thế, nhà thầu Trung Quốc thắng thầu ở nhiều nước trên thế giới, không chỉ riêng Việt Nam.

Nhưng khi trúng thầu ở các nước phát triển, ví dụ nhiều dự án ở Trung Đông, Australia - những nước có quy định pháp luật minh bạch, chặt chẽ, làm theo chuẩn mực, rất rõ điều khoản thưởng phạt, nhà thầu Trung Quốc vẫn thực hiện đúng tiến độ, thậm chí vượt tiến độ. Hợp đồng dự án được viết rất chặt chẽ, tỉ mỉ, chi tiết, lường trước các tình huống xảy ra và có chế tài đầy đủ. Rộng hơn, môi trường pháp lý của các nước này kiểm soát tốt về tham nhũng, hạn chế giao dịch bằng tiền mặt nên giảm thiểu cơ hội cho hối lộ.

Không chỉ riêng ở Việt Nam, ở các nước châu Phi, các nước đang phát triển như Việt Nam có hệ thống pháp lý chưa chặt chẽ, thể hiện cụ thể ở hợp đồng lỏng lẻo, nhiều dự án có nhà thầu Trung Quốc bị kéo dài, chậm tiến độ. Ngoài ra, việc sử dụng tiền mặt một cách phổ biến dẫn đến hành vi mua chuộc cán bộ tham gia đấu thầu được thực hiện khá dễ dàng. Trong nhiều trường hợp, chủ đầu tư sợ “há miệng mắc quai”, nên đành nhắm mắt cho qua mọi lỗi của nhà thầu.

Làm sai cũng không bắt được ai

Một nguyên nhân quan trọng tạo cơ hội cho nhà thầu Trung Quốc không ngại vi phạm ở hết dự án này đến dự án khác là chế tài xử phạt không đủ mạnh.

Thứ trưởng Đông dẫn từ kinh nghiệm thế giới, ở nhiều nước, nhà thầu vi phạm hợp đồng có thể bị phạt rất cao, thậm chí có thể dẫn đến phá sản. Hợp đồng tính toán cụ thể chậm tiến độ bao nhiêu ngày, tính ra số tiền là bao nhiêu trên cơ sở doanh thu, lợi nhuận, lãi suất trong những ngày đó, từ đó có thể phạt đến gấp đôi. Nhiều nước nếu nhà thầu chậm tiến độ, chủ đầu tư sẽ không thanh toán những phần việc đã làm và cho nhà thầu khác vào làm thay ngay lập tức. Không những thế, nhà thầu chậm tiến độ sẽ bị đưa vào danh sách đen và khả năng phá sản là rất cao nếu vào danh sách này. Chế tài mạnh, thực hiện nghiêm buộc nhà thầu muốn tồn tại, phát triển phải thực hiện nghiêm túc hợp đồng. 

Một nguyên nhân quan trọng tạo cơ hội cho nhà thầu Trung Quốc không ngại vi phạm ở hết dự án này đến dự án khác là chế tài xử phạt không đủ mạnh.
Ông Dương Văn Cận, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam thì cho rằng, bên cạnh chế tài với nhà thầu, chế tài xử lý đối với chủ đầu tư rất kém. Dự án của Nhà nước có chậm tiến độ, có đội vốn cũng không “bắt lỗi” được cụ thể cá nhân nào, không truy cứu trách nhiệm được. Chế tài phải mạnh, chủ đầu tư của dự án có sai phạm phải chịu trách nhiệm như thế nào, ví dụ như buộc ra khỏi ban quản lý, đền bù, thậm chí xử tù… 

Chỉ cần “muốn” là có thể làm được

Nhiều chuyên gia đấu thầu khẳng định, chỉ cần chủ đầu tư “muốn” làm chặt thì sẽ làm được ngay và chắc chắn nhà thầu Trung Quốc sẽ phải làm tốt hơn hoặc giảm thiểu được rủi ro từ những hợp đồng mang tên nhà thầu Trung Quốc.

Vấn đề là muốn hay không?

Một chuyên gia đấu thầu cho rằng, nhiều trường hợp ngay từ khâu chuẩn bị dự án, công trình, tài sản đã được xác định trước, từ đó xác định ngược lại mức tiền và với tiền này chỉ có thể mua được công trình, tài sản như thế. Nói cách khác, ngay từ khâu chuẩn bị dự án, người quyết định đầu tư đã nhắm đến nhà thầu nào đó, nên “gọt chân cho vừa giày”, hạ thấp tổng mức đầu tư cho phù hợp với nhà thầu Trung Quốc, việc lựa chọn nhà thầu thông qua đấu thầu rộng rãi hay chỉ định thầu chỉ còn là hình thức.

Đến khâu đấu thầu, có ý kiến cho rằng hiện nay nhà thầu Trung Quốc làm bài thầu rất đẹp. HSDT của họ thường cam kết đạt yêu cầu như HSMT, cá biệt có những nhà thầu chép y nguyên yêu cầu trong HSMT làm nội dung đề xuất của HSDT. Vì thế nhiều khi nhà thầu Trung Quốc có điểm kỹ thuật cao, thậm chí cao hơn nhà thầu Nhật Bản. Thế nhưng cũng có ý kiến nhận định, bài thầu đẹp là do HSMT đã quá tạo điều kiện để nhà thầu Trung Quốc làm được bài thi tốt. HSMT mô tả cái máy giống y đúc của Trung Quốc thì đương nhiên nhà thầu Trung Quốc xây dựng HSDT đẹp.

Chuyên đề